• सुरज प्याकुरेल 

नेपाली सेयर बजारमा लगानी गर्ने लगानीकर्ताहरुको आश थियो, जव नेप्सेले पूर्ण रुपमा स्वचालित अनलाइन प्रणाली ल्याउँछ, त्यसपछि नेप्से परिसूचक र कारोबार ह्वात्तै बढ्छ । छिमेकी राष्ट्र भारतको अनलाइन प्रणाली आएपछि सयौं गुणा बजार बढेको देखेका र सुनेका लगानीकर्ताहरुले नेपालमा पनि त्यसरी नै कारोबार बढ्ने आशा लिएका थिए । त्यसका लागि लगानीकर्ताहरुले बर्षौं कुरे । अर्को कार्तिकमा अनलाइन आउँछ भन्ने समाचार पढेपछी पनि थुप्रै कार्तिकहरु आशै आशमा कटाए लगानीकर्ताहरुले । 

अन्तिममा आएर नेप्सेले अनलाइन त ल्यायो, तर अनलाइनले बजारमा कारोबार बढाउने होइन, अनलाइन सफ्टवेर बनाउने कम्पनीमाथि गाली दिने कार्य बढायो । किनकि करोडौं खर्च गरेर बनाइएको अनलाइन न पूर्ण स्वचालित अनलाइन बन्न सक्यो, न विश्वसनीय, कहिले तथ्यांक नै गलत देखाउने, कहिले परिसूचक नै शुन्य देखाउने र पटक पटक डाउन हुने सफ्टवेरले लगानीकर्तालाई दिक्क मात्र पारेको छैन, यो सफ्टनिर्माण कम्पनी, यो कम्पनीलाई काम दिने नपाल स्टक एक्सचेन्जका पदाधिकारीहरु र यो अनलाइन ल्याउँदा ठुलो भ्रष्टाचार गरेकाहरुलाई कारवाहीको माग गर्दै लगानीकर्ताहरु अख्तियारसम्म पुगेका छन् । करिव २९ करोड खर्च गरेर बनाइएको अनलाइनले २९ मिनेटपनि गतिलोसँग काम नगरेपछि वेवसाइट निर्माता कम्पनी र नेप्सेका तत्कालीन पदाधिकारीहरु मिलेर कति ठुलो घोटाला गरेका रहेछन् भन्ने तथ्य बाहिर आउंदैछ । 

यसरी सुरु भयो सफ्टवेरमा घोटालाको खेल !

नेपाल स्टक एक्सचेन्ज लिमिटेड (नेप्से)ले सेयर बजारलाई अनलाईन सिस्टममा लैजाने निर्णय गर्यो । म्यानुअल रुपमै चलेको सेयर बजार अव अनलाइन सिष्टममा जान्छ भनेपछि लगानीकर्ताहरु पनि उत्साहित भए । नेप्सेले यस्तो निर्णय गरेपछि सेयर बजारको नियमनकारी निकाय नेपाल धितोपत्र बोर्डले अन्तराष्ट्रिय स्तरको अनलाइन सिष्टम बनाउन नेप्सेलाई निर्देशन दियो । धितोपत्र बोर्डको यस्तो निर्देशन आएपछि सेयर बजारका लगानीकर्ताहरुलाई लागेको थियो, ’अव कुनै चलेको विदेशी कम्पनीले अनलाइन सिष्टमको काम गर्नेछ । र सेयर बजार अनलाइन सिष्टममा जानेछ ।’ यसो त तत्कालीन नेप्सेका महाप्रबन्धकले पनि विदेशी कम्पनीलाई काम दिइएको दावी गरेका थिए । तर पछी मात्र थाहा भयो कि टेन्डरमै मिलेमतो गरेर नेप्सेका तत्कालीन महाप्रबन्धक सीताराम थपलियाले हतार हतार यस्तो काममा योग्यता र अनुभव नै नभएको र यस अघि पनि थुप्रै सरकारी काममा जनताको गाली खाएको नेपाली कम्पनीलाई काम दिएको रहेछ । त्यहि कम्पनी थियो वाईको । अझ खास कुरा त के छ भने यो टेन्डर कसलाई पर्यो भन्ने तथ्य पनि लामो समय गोप्य राखिएको थियो । यतिमात्र होइन नेप्से र योमरी कम्पनी भन्दा नेपाली नाम जस्तो सुनिन्छ भनेर वाईको नामको अर्को कम्पनी (योमरीकै संचालक भएको)लाई टेन्डर दिएर जनताको आँखामा छारो हाल्ने काम भयो । यो काम नेप्से र योमरीकै मिलेमतोमा भएको थियो । फेब्रुअरी २०१६ मा सफ्टवेयर खरिदबिक्रीको सम्झौता भयो ।

यो सबै घोटालाको संकेत देखिएपछि सेयर बजारको नियामक निकाय धितोपत्र बोर्डले उक्त काम रोक्न आदेश दियो । तर कमिसनको खेलमा चुर्लुम्म डुबिसकेको तत्कालीन नेप्सेको नेतृत्व र योमरी मिलेर बोर्ड विरुद्ध अदालतमा मुद्दा दायर भयो । यो मुद्धा धितोपत्र बोर्ड र नेप्सेबीचको लडाई हो भन्ने तर्क जानकारहरुले गरेका थिए । नभन्दै अदालतले बोर्ड्बिरुद्ध आदेश दिंदै काम नरोक्न भनेपछि अदालतको आदेशको पूर्ण पाठ आइनपुग्दै नेप्सेले वाईको कम्पनीलाई पहिलो किस्ता भुक्तानी गर्यो । जवकी त्यतिबेला सम्झौतामा भनिएअनुसारकै सफ्टवेर बनाउने मिति पनि सकीइसकेको थियो । सम्झौताकै शर्त मान्ने हो भने पनि १४ महिना काटेर पनि अर्को झन्डै डेढ बर्षपछि अनलाइन आयो । त्यो पनि नाम मात्रको अनलाइन । तर पनि वाईकोलाई कसैले काम गर्ने आँट गरेन । 

१९ करोडको डिल, २९ करोड खर्च, आउटपुट ’झुर’ !

नेप्सेले कुल १९ करोड रुपैयाँमा अनलाइन सिष्टम किन्ने करार गरेको थियो । उक्त करारमा सफ्टवेर निर्माण कम्पनीले ५ बर्षसम्मको सर्भिस ग्यारेन्टी गर्ने उल्लेख छ । त्यसपछि नेप्सेले एनुअल मेन्टेनेन्स चार्जको रुपमा बार्षिक करोडौं रुपैयाँ निर्माण पक्षलाई बुझाउनु पर्ने शर्त राखिएको छ । उक्त करारमा १४ महिनाभित्र सफ्टवेयर जडान गरिसक्ने उल्लखे छ । तर १४ महिनासम्म सफ्टवेरको १० प्रतिशत पनि काम नसकेको कम्पनीलाई कसैले पनि कारवाही गर्ने आँट गरेन । जबकी करारमा तोकिएको मितिभित्र सफटवेयर हस्तान्तरण नगरे जरिवाना तिराउने व्यवस्थासमेत राखिएको थियो । यो बीचमा नेप्सेको भूमिका झन् शंकास्पद देखियो । नेप्सेले बिज्ञप्ति नै जारी गरेर अनलाइनको काम ५० प्रतिशत काम सकिएको दावी गर्यो । यतिसम्मकी केहि ब्रोकर, लगानीकर्ताहरुका नेता र मिडियालाई बोलाएर डेमो देखाउने भनियो । तर डेमोमा अनलाइन होइन अनलाइन कसरी बन्छ भन्ने फ्लोचार्ट देखाइयो । त्यहि कार्यक्रममै पनि लगानीकर्ता र वाईकोका अधिकारीबीच ठुलै भनाभन भयो । 

टेन्डर एउटाको काम अर्कैको ! खेल पैसाको !

नेप्सेले ग्लोवल टेण्डर गरेर सबैभन्दा राम्रो कम्पनी भनेर टेन्डर दिएको वाईको कम्पनीसँग अनलाइन बनाउने जनशक्ति थिएन । उ त बस् कमिसनको खेलमा लिप्त थियो । काम लिइयो तर आफुले उक्त काम गर्न नसकेपछि वाईकोले नेप्सेसँग १९ करोडमा लिएको कामको ठेक्काको सब कन्ट्रयाक्ट भारतीय कम्पनी इन्फिनिटी’लाई दियो । त्यो पनि नेप्सेसँग आधा काम सकियो भन्दै थप पांच करोड रुपैयाँ लिएर । अझ खस कुरा त के छ भने पैसाजति कमिसनमा सकिएपछी वाईकोले निकै कम मूल्यमा इन्फिनिटीसँग यो काम सक्ने सम्झौता गरेको थियो । वाईकोले दिएको रकममा यो सफ्टवेरको काम नसकिनेभएपछी इन्फिनिटीले पनि भारतकै सामान्य अर्को लोकल कम्पनीलाई काम दियो । स्रोतका अनुसार उक्त लोकल कम्पनीले मात्र ५ करोड रुपैयाँमा यो काम पाएको छ । १९ करोडको ठेक्का अन्ततस् एउटा सामान्य भारतीय लोकल कम्पनीले ५ करोडमा बनायो।यसमा पनि नेप्सेले थप फिचरहरु राख्ने भन्दै भेरिएसन अर्डरबाट थप १० करोडभन्दा बढी रकम निकासा गरिदियो । यसरी करिव २९ करोड रुपैयाँ खर्च गरेर बनेको सफ्टवेर अहिले २९ मिनेट पनि गतिलोसँग चल्दैन । अझै लगानीकर्ताहरुलाई झुक्याउने र विभिन्न बहानामा पैसा कुम्ल्याउने क्रम जारी छ । 

अनलाइनले उल्टै डुबायो लगानीकर्तालाई !

अनलाइन आएपछि के के न हुन्छ भन्ने आश सबैलाई थियो । तर अनलाइन आएकै दिन नेप्से परिसूचकमा गडबड देखियो । नेप्सेले ल्याएको अनलाइन पूर्ण रुपमा स्वचालित अनलाइन होइन भन्ने सबैलाई थाहा भयो । फलस्वरूप अनलाइन शुरु भएको दिन जम्मा ३ करोडको कारोवार भयो । भोलिपल्ट ७ करोडको हाराहारी कारोवार भयो । अलि राम्रो कारोबार हुन थाल्यो कि समस्या देखिन थाल्यो । लगानीकर्ताहरु थप हतोत्साहित भए । फलस्वरूप २९ करोड खर्च गरेर ल्याइएको अनलाइनलाई राम्रो छ भानिदने लगानीकर्ताहरु १५ लाखको संख्यामा २९ जना पनि भेटिएनन् । भेटिउन् पनि कसरी, पूर्ण स्वचालित भनिएको अनलाइनबाट लगानीकर्ताले न मार्केट डेप्थ हेर्न पाए, न ब्रोकरले फ्लोर सिट पाए । ब्रोकरहरु पनि हैरान भए । अहिलेसम्म पनि उक्त सफ्टवेरले हुँदै नभएको डाटा देखाउंछ । कुनै बेला नेप्से परिसूचक शुन्य देखाउँछ । कहिले सिष्टम नै डाउन हुन्छ । यसरी अनलाइन प्रति लगानीकर्ताको विश्वास पनि गुम्यो । र अनलाइन आएपछि बजारमा उछाल आउँछ भनेर कुरेर बसेकाहरुलाई अनलाइनले उल्टै डुबायो । लगानीकर्ताको अरवौंको लगानी डुब्यो । लगानीकर्ताको गोपनियताको हक विरुद्धसमेत काम भयो । एउटाको अर्डर अर्कोले देख्न मिल्ने भयो । यो त कमजोरी भन्दापनि अपराध हो । अरुले गरेको अर्डर एडीटसम्म गर्न मिल्यो केहि दिन भन्नेसम्मका कुरा बाहिर आए । 

लगानीकर्ताको प्रश्न ’२९ करोडमा कसले कति खाए ?’ 

केहि समय अगाडी नेपाल चार्टड एकाउन्टेन्ट्स संस्थाको बार्षिकोत्सवको अवसरमा मन्तव्य दिंदै अर्थमन्त्री डा. युवराज खतिवडाले भनेका थिए, ’सफ्टवेरको खास मूल्य कति हो ? कसले तोक्छ ?’ हो, यस्तै भयो नेप्सेको अनलाइनको हकमा पनि । उक्त सफ्टवेरको कति पर्छ ? खास उत्तर कोहिसंग पनि छैन । तर अहिले नेप्सेले जडान गरेकै जस्तो सफ्टवेयर ५ देखि ८ करोडमा भारतमा सजिलै बन्छ भन्ने तर्क गर्छन् विज्ञहरु । अझ खास कुरा त के छ भने पहिले इन्ट्रानेट मार्फत ब्रोकरलाई जे सुविधा दिइएको थियो, अहिले त्यहि कुरालाई इन्टरनेटमा हालिएको मात्र हो र यो खासमा नयाँ सफ्टवेर नै नभएको तर्क केहि आइटी विज्ञहरुले गरेका छन् । त्यसो भए २९ करोड रुपैयाँ खर्च गरिएको सफ्टवेरमा कसले कति खायो त ? लगानीकर्ताहरु यहि प्रश्न बारम्बार विभिन्न निकायमा सोधीरहेका छन् । 

निरिह वाईको ! अन्य काम पनि झुर !

यसो त यो घोटाला प्रकरणमा वाईको पनि निरिह बनेको छ । केहि समय अगाडी नेप्से, लगानीकर्ता र वाईकोका प्रतिनिधिबीचको छलफलमा लगानीकर्ताहरुले वाईकोका हाकिमलाई आच्छु आच्छु बनाए । यतिसम्म कि वाईकोका हाकिम लगानीकर्ताको कुटाइ खानबाट बालबाल बचे । तर उनीसँग पूर्ण रुपमा स्वचालित अनलाइन कहिले आउँछ भन्ने प्रश्नको उत्तर नै थिएन । उनी हरेक विषयको प्रश्नको उत्तर दिंदा भन्छन्, ’यस विषयमा नेप्से बोल्छ, नेप्सेसंग हामी कुरा गरेर मात्र भन्न सक्छौं ।’ यसको अर्थ वाईकोलाई एउटा मात्र कन्फीडेन्ट के छ भने आफुले कमिसन खुवाएकाहरुले आफुलाई बचाउनेछन् । तर अव यो केस अख्तियार पुगेको छ । पछिल्लो समय अदालतदेखि अख्तियारसम्मका घुस काण्डहरु बाहिर आइरहेको बेला यो काण्ड अव भने नतुहिने र वाईकोका हाकिमदेखि नेप्सेका केहि अधिकारीसम्म जेल जान सक्ने अनुमान धेरैले गरेका छन् । तर यो नेपाल हो र यहाँ जे पनि चल्छ । ठुला घोटालाका काण्डहरु आफैं तुहिन्छन् भन्ने तर्क गर्नेहरु पनि छन् । जे हुन्छ लिभिङ विथ आइसीटीले त्यो बाहिर ल्याउने छ । यसो त वाईकोले बनाएको झुर सिष्टम यो पहिलो भने होइन । पछिल्लो समय लाइसेन्सको काम गर्ने यातायातको सिष्टम बनाउने कम्पनी पनि वाईको हो । अझ नेप्से र यातायात दुवैका सिष्टमबाट पीडीत बनेकाहरु त भन्न थालेका छन्, ’जहाँ वाईको, त्यहाँ ठगी। ’ अझ यी त बाहिर आएका विषय मात्र हुन्, वाईकोले बनाएका अन्य सरकारी सिष्टमहरु त हेर्न बाँकी नै छ ।

(लिभिङविथ आइसीटी मासिकमा सुरज प्याकुरेलको खोजी रिपोर्ट)