बेइजिङ । विकासोन्मुख देशहरूमा परियोजना वित्तपोषणको चिनियाँ मोडेल फेरि चिनियाँ ऋण चुक्ता गर्न संघर्ष गरिरहेको जिबुटीसँग ऋणको जाल सिर्जना गरेकोमा आलोचना भइरहेको छ । चीनको अर्बौं डलरको बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभु को केन्द्रमा रहेको देशहरू मध्ये एक रेड सी र एडेनको खाडीको छेउमा रहेको सानो राष्ट्र जिबुटीले बढ्दो आर्थिक दबाबमा संघर्ष गरिरहेको छ। चीनलाई ऋण तिर्न नसक्ने अवस्थामा पुगेको बताइएको छ।
विश्व बैंकका अनुसार २०२० को अन्त्यसम्म जिबुटीले बाह्य ऋणदाताहरूलाई जम्मा २.६८ बिलियन अमेरिकी डलर तिरेको थियो । जिबुटीमा रहेको आफ्नो पछिल्लो प्रतिवेदनमा विश्व बैंकले सन् २०२२ मा देशको बाह्य ऋण सेवा लागत गत वर्षको ५४ मिलियन अमेरिकी डलरबाट तीन गुणा बढेर १८४ मिलियन अमेरिकी डल पुगेको र अर्को वर्ष २६ करोड ६६ लाख अमेरिकी डलर पुग्ने अनुमान गरेको छ ।
यसको बाह्य ऋण सेवामा तीव्र अनुमानित वृद्धिलाई ध्यानमा राख्दै, अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) ले पनि २०२१ को अन्तमा जिबुटीको ऋणलाई अस्थाई रहेको घोषणा गरेको थियो । सानो देशलाई दिगो ऋणमा धकेल्ने बाहेक, चीनको जिबुटी लगानीलाई पनि यसको सैन्य विस्तारवाद र रणनीतिक डिजाइनको उत्कृष्ट उदाहरणको रूपमा हेरिएको छ ।
चीनले जिबुटीमा विशाल व्यापारिक र सैन्य चासोहरू सिर्जना गरेको छ । यसको रणनीतिक स्थिति -हर्न अफ अफ्रिकाको बाब-एल-मान्डेब स्ट्रेटमा जसले लाल सागर र स्वेज नहरमा पहुँच नियन्त्रण गर्दछ, जिबुटीलाई चिनियाँ राजधानीको लागि एक प्रमुख गन्तव्य बनाएको र विशेष गरी समुद्री र स्वतन्त्र व्यापार क्षेत्रहरूमा अघि बढेको बताइएको छ ।
जिबुटीजस्ता विकासशील देशहरू महत्त्वपूर्ण पूर्वाधार निर्माण गर्न कोष प्राप्त गर्ने आशामा चीनप्रति मोहित छन् । तर उनीहरु विस्तारै दिगो ऋणको दलदलमा फसेका छन् । बोस्टन युनिभर्सिटीको ग्लोबल डेभलपमेन्ट पोलिसी सेन्टरको तथ्यांक अनुसार जिबुटीले सन् २००० र २०२० को बीचमा चिनियाँ ऋणदाताहरूबाट अमेरिकी डलर १.५ बिलियन लिएको थियो। ऋण चुक्ता गर्न जिबुटीमा सीमित राजस्वका कारण संकटको स्थिति सिर्जना भएको छ ।
जिबुटीमा चिनियाँ ऋण वर्षौंमा जम्मा भएको छ । धेरै जसो पैसा २०१३ मा अघि बढाइएको थियो-अदिस अबाबा-जिबुटी रेलवेको आफ्नो भागको निर्माणको लागि ४९२ मिलियन, र इथियोपियाको हडागल्ला शहरबाट जिबुटीको भित्री भागसम्म १०१ किलोमिटर पानीको पाइपलाइनको लागि ३२२ मिलियन रहेको थियो ।
जिबुटीले बहुउद्देश्यीय दोरालेह बन्दरगाह निर्माणका लागि २०१६ मा थप ३४४ मिलियन अमेरिकी डलर ऋण लिएको थियो । यी तीनवटै ऋण चीनको निर्यात-आयात बैंकले विस्तार गरेको हो । सन् २०१७ मा चाइना मर्चेन्ट्स पोर्ट होल्डिङ्स कम्पनी लिमिटेडद्वारा जिबुटी मुक्त व्यापार क्षेत्र निर्माण गर्न अर्को १५० मिलियन अमेरिकी डलर प्रदान गरिएको थियो।
चिनियाँ कम्पनीहरूले पनि जिबुटीमा यसको व्यावसायिक सम्भावनाका लागि चासो राखेका छन् । धेरै चिनियाँ कम्पनीहरूले देशको समुद्री उद्योग र स्वतन्त्र व्यापार क्षेत्रहरूमा लगानी गरेका छन् । चाइना मर्चेन्ट्स ग्रुपले जिबुटीको बन्दरगाहलाई अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारमा परिणत गर्न लगानी गरेको छ।
