काठमाडौँ । करिब ३० वर्षसम्म सञ्चालन नगरी थन्किएर बसेको वीरगञ्जस्थित कृषि औजार कारखाना सञ्चालनमा आएसँगै विभिन्न १४ प्रकारका हाते औजार र मेसिनहरुको विकास र अनुसन्धान सुरु गरिसकेको छ । नेपालमा कृषि क्षेत्रलाई आवश्यक पर्ने सबै किसिमका उपकरण स्वदेशमै उत्पादन गर्ने उद्देश्यले तत्कालीन सोभियत सङ्घको आर्थिक र प्राविधिक सहयोगमा वीरगञ्जस्थित कृषि औजार कारखाना २०२४ साल फागुन २८ गते सञ्चालनमा आएको थियो । सुरुवाती चरणमा कारखानाले कृषि औजार उत्पादन गरी स्वदेश र विदेशमा निर्यात गर्ने गरेकोमा व्यवस्थापकीय कमजोरीले २०५९ सालसम्म आइपुग्दा कारखाना बन्द हुने अवस्थामा पुग्यो ।

त्यसपश्चात् २०७९ असोज ११ गते नेपाल सरकारले कृषि औजार कारखाना सञ्चालनको जिम्मा राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रलाई दिएसँगै त्यहाँका लगभग ७० देखि ८० प्रतिशत पुराना मेसिनहरु मर्मत गरी सञ्चालक गरी उत्पादन पनि सुरु गरिएको राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रका प्रमुख मेकानिकल इन्जिनियर तथा कृषि औजार कारखानाका प्रमुख रितेश देवले जानकारी दिएका छन् । हाल कारखानामा पुराना मेसिनसँगै सीएनसी मेसिन जडान गरी औजार उत्पादनको कार्यलाई तीव्रताका साथ अगाडि बढाइएको उनले बताएका छन् ।

कारखानाले हालसम्म धन रोप्ने मेसिन, हाते ट्याक्टरको हुईल, माछाको भुरा उत्पादन गर्ने फीस इनक्युभेटर र अक्सिजन टावर, पराल काट्ने, धान काट्ने (रिपर), दाना बनाउने, घाँस खुर्कने, ड्याङ बनाउने, खाल्डो खन्ने हाते औजार, आलु रोप्ने, आलु गोड्ने, साना ट्रयाक्टरमा राख्ने कल्टिभेटर, हाते प्रेस मेसिन, प्लास्टिक ओछ्याउने, केराको फाइबर निकाल्ने, गोबर पेल्ने, कोदो रोप्ने मेसिन, चाँप कटर, हाते औजारमा बन्चरो, खुँडा, साना कुटो कोदाली, चाँपलगायत घरायसी प्रयोजनका कृषि औजार तयार गरी बिक्री वितरण समेत गरिसकेको छ ।

त्यस्तै, आर्थिक वर्ष २०८१/८२ मा सो कारखानामा उत्पादित हाते औजार र मेसिन बिक्री गरी १७ लाख भन्दा बढी आम्दानी सुरु गरेको देवले जानकारी दिएका छन् । ३६ जना कार्यरत सो कारखानामा ८ जना इन्जिनियर र बाँकी टेक्निसियन रहेका छन । 

नेपाल सरकारले कारखाना राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रलाई जिम्मा दिए पनि आर्थिक सहयोग भने प्रधान गरेको छैन । आविष्कार केन्द्रका अध्यक्ष महावीर पुनले किताब बेचेर जम्मा गरेको रकम र कारखानाले विभिन्न औजार र मेसिन बिक्री गरेको पुँजीबाट नै कारखाना सञ्चालन गरिएको प्रमुख देवले जानकारी दिए । नेपालमा वार्षिक अर्बौको कृषि सामग्री आयात गर्नु पर्ने अवस्थामा सो कारखानालाई पूर्ण क्षमतामा सञ्चालन गरी देशको मागलाई सम्बोधन गरी निर्यात गर्ने लक्ष्य सहित अहिले काम भई रहेको देवले जनाएका छन् । बाँकी तस्विरमा हेर्नुहोस्ः