काठमाडौं । नेपाली कांग्रेसभित्र १४औं महाधिवेशनपछि देखिएको नैराश्यता चिर्न र पार्टीलाई पुन: चलायमान बनाउन १५औं महाधिवेशनको ‘वार्मअप’ सुरु भइसकेको छ । नेतृत्वमा पुस्तान्तरणको नारा मात्र होइन, ‘हस्तान्तरण र रूपान्तरण’ सहितको कार्यकारी भूमिका अर्थात् ‘महामन्त्री’ मा को आउँछ भन्ने चासो सर्वत्र छ ।

यो दौडमा केन्द्रीय सदस्य नैनसिंह महरको दाबी केवल ‘पदको रहर’ मात्र नभई पार्टी संगठनको आवश्यकताका रूपमा स्थापित हुँदै गएको देखिन्छ। अन्य आकांक्षीहरूका सीमितता, कमजोरी र निष्प्रभावी भूमिकाका बीच महर किन ‘निर्विकल्प’ पात्रका रूपमा उदाउँदैछन् ? यहाँ मुख्य राजनीतिक आयामहरूको विश्लेषण गरिएको छ।

१. ‘महल’ बाट नझर्ने प्रवृत्तिविरुद्ध ‘माटो’ को सम्बन्ध
अहिले महामन्त्रीका सम्भावित मानिएका अधिकांश आकांक्षीहरू ‘काठमाडौं केन्द्रित’ वा ‘ड्राइङ रुम’ को राजनीतिमा अभ्यस्त देखिन्छन्। राजधानीका पाँचतारे होटल वा नेताको निवासमा बसेर ‘लविङ’ गर्ने, तर गाउँका कार्यकर्ताको आँसु र पसिना नदेख्ने प्रवृत्ति अन्य आकांक्षीमा हाबी छ। कोही ‘विरासत’ का नाममा स्थापित छन् भने कोही मिडिया स्टन्टबाजीमा।

यसको ठीक विपरीत, नैनसिंह महर भने ‘भुइँमान्छे’ को राजनीति गरिरहेका छन्। उनी ती सीमित नेताहरूमा पर्छन्, जो वर्षमा ३६५ दिन नै संगठनको कामका लागि जिल्ला दौडाहामा हुन्छन्। भूगोलमा नपुग्ने, कार्यकर्ताको फोन नउठाउने र सुख–दुःखमा साथ नदिने ‘सभ्रान्त’ नेतृत्व शैलीबाट वाक्क भएका कार्यकर्ताका लागि सधैं पहुँचमा रहने महर पहिलो रोजाइ बन्नु स्वभाविक हो।

२. अवसरवादी ‘मौनता’ भर्सेस हस्तक्षेपकारी ‘आवाज’
महामन्त्रीका अन्य आकांक्षीहरू अहिले सरकार वा पार्टीका महत्त्वपूर्ण पदमा हुँदा पनि आफ्नो भूमिका देखाउन असफल देखिएका छन्। कोही मन्त्री हुँदा जनअपेक्षा अनुसार काम गर्न नसकेको दाग बोकेका छन्, त कोही नेतृत्व रिसाउला र पद फुस्किएला भन्ने डरले समसामयिक मुद्दामा ‘मौन व्रत’ बसेका छन्। पार्टीले गलत बाटो लिँदा पनि बोल्न नसक्ने यो ‘गुड्डी-गुड्डी’ (Goody-Goody) चरित्रले कांग्रेसलाई क्षति पुर्याइरहेको छ।

तर, महरले कहिल्यै लाभ-हानीको हिसाब गरेर आफ्नो मुख थुनेनन्। चाहे पार्टी नेतृत्वको कार्यशैली होस् वा सरकारको जनविरोधी निर्णय, महरले ‘प्रतिपक्ष’ कै शैलीमा खबरदारी गरिरहे। महामन्त्री भनेको नेतृत्वको ‘एस म्यान’ (Yes Man) होइन, पार्टीको ‘वाच डग’ (Watchdog) हुनुपर्छ भन्ने भाष्य स्थापित गर्न सक्ने खुबी महरमा मात्र देखिएको छ। जोखिम मोलेरै सही कुरा बोल्ने उनको यो ‘बोल्ड’ राजनीतिक चरित्रले अन्य ढुलमुले आकांक्षीहरूलाई पछि पारेको छ।

३. संगठन हाँक्ने ‘अनुभव’ भर्सेस ‘बौद्धिक विलास’
नेपाली कांग्रेस विशाल मास-बेस्ड पार्टी हो। महामन्त्रीका केही आकांक्षीहरू बौद्धिक रूपमा तिखा भए पनि सांगठनिक कमान्ड (Organizational Command) मा निकै कमजोर छन्। सिद्धान्तका ठेली पढेर वा सामाजिक सञ्जालमा स्टाटस लेखेर संगठन चल्दैन। संगठन बुझेका कतिपय आकांक्षीमा ‘उर्जा’ को कमी छ।

नैनसिंह महरसँग नेविसंघको अध्यक्ष हुँदा देशैभरिको संगठन हाँकेको ‘फर्स्ट ह्यान्ड’ अनुभव छ। उनीसँग ‘क्याडर’ चिन्ने आँखा छ र उनीहरूलाई परिचालन गर्ने ‘कला’ पनि। अन्य प्रतिस्पर्धीहरूमा ‘सजिलो अवस्थामा’ भाषण गर्ने कला त होला, तर पार्टी संकटमा पर्दा सडकमा ओर्लेर आन्दोलनको आँधी सिर्जना गर्ने ‘जुझारुपन’ को सर्वथा अभाव देखिन्छ। संगठनलाई सुस्त (Stagnant) बनाउने होइन, जुर्मुराउने नेतृत्व चाहिएको बेला महरको पृष्ठभूमि बलियो सावित हुन्छ।

४. गुटभित्र पनि फराकिलो स्वीकार्यता
कांग्रेसभित्रको गुटबन्दी अन्त्य गर्नु असम्भवजस्तै छ, तर गुटको सीमा भत्काउनु आवश्यक छ। महामन्त्रीका अन्य दाबेदारहरू आ-आफ्नो गुट वा कोटरीमा यति कसिएका छन् कि उनीहरूलाई विपक्षी खेमाले विश्वास गर्ने आधार नै छैन। कतिपय त ‘क्लस्टर’ वा आरक्षणको राजनीतिले मात्र नेता भएका छन्।

महर संस्थापन पक्षका बलिया नेता हुँदाहुँदै पनि इतर पक्षका कार्यकर्ता र नेताहरूसँग उनको ‘केमेस्ट्री’ लोभलाग्दो छ। उनले विषयवस्तु उठान गर्दा ‘गुट’ को लाभ होइन, ‘कांग्रेस’ को हित हेर्ने गरेकाले नै महाधिवेशन प्रतिनिधिहरूमाझ उनको स्वीकार्यता (Acceptability) फराकिलो बन्दै गएको हो। पार्टीभित्र सबैलाई जोड्न सक्ने ‘कडी’ का रूपमा उनी देखिएका छन्।

समग्रमा भन्दा, अहिले कांग्रेसलाई ‘वेटिङ रुम’ मा बस्ने र पद कुर्ने होइन, ‘वार रुम’ (War Room) मा बसेर रणनीतिक योजना बुन्ने र कार्यन्वयन गर्ने महामन्त्री चाहिएको छ।

सुकिला-मुकिला, काठमाडौं नछोड्ने, पदमा पुगेर काम नदेखाउने र नेतृत्वसँग डराएर सम्झौता गर्ने आकांक्षीहरूको भीडमा नैनसिंह महर एक त्यस्तो ‘विकल्पहिन विकल्प’ बन्दैछन्, जसले कांग्रेसलाई पुनः जनताको आँगनमा पुर्याउने ल्याकत राख्छन्। यही राजनीतिक यथार्थ र तल्लो तहको मनोभावनाले महरलाई महामन्त्रीको बलियो दाबेदार बनाएको छ।