केहि समय अघि अर्थ सरोकारले सहकारीको वर्तमान स्थिति (त्यतिबेलाको स्थिति)बारे टिप्पणी गर्दै देशभर धेरै सहकारीको अवस्था ध्वस्त भईसकेको अवस्था चित्रित गरेको थियो । त्यतिबेला हामीलाई यति धेरै गाली आयो कि, ‘त्यति गाली त प्रधानमन्त्री नहुँदा प्रचण्डले पनि खान्थे कि नाई’ भनेजस्तै भयो । ‘सहकारीलाई जे पायो त्यहि भन्ने ? हाम्रो सहकारी भाग्छ भन्ने ? अडिटरले सब ठिक छ भनेको सहकारी ठिक छैन भन्ने तिमी को हौ ?’ भनेजस्ता गाली बर्षिए । तर त्यसको केहि समयभित्रै सहकारी भकाभक ढल्न थाले, जो हुने स्थिति छ भनेर पूर्वानुमान थियो । जसजसले सहकारीमा बचत जोखिममा छ भन्ने समाचार सुनेपछि आफ्नो बचत झिक्नुको सट्टा मिडियालाई गाली गरिरहे, आज सहकारीले सर्वश्व लुट्यो भनेर आन्दोलन गर्नेहरुको भीडमा उनीहरु पनि भेटिन्छन् ।

नेपालमा अधिकांश ठुला सहकारीको हरिबिजोग छ । ठिकठिकैका सहकारीहरुको स्थिति पनि ठिक छैन । साना सहकारीहरु ‘बन्द गर्नुपरेको दिन गरौँला’ भन्ने सम्झेर चलिरहेका छन् । राम्रा सहकारी हातको औंलामा गनिन सक्नेमात्र छन् । यति हुँदाहुँदै पनि मान्छेहरु सहकारीमा केहि ब्याजको लोभ गरेर अझै पैसा राखिरहेका छन् । ‘हाम्रो सहकारी त आफ्नै काकाले चलाएको हो, भागेर कहाँ जान्छन् र ? हाम्रो त सानो तर आफ्नै आफ्नै मिलेर चलिरहेको सहकारी हो’ भनेजस्ता कुरा गरेर अझै पनि थुप्रै झुर सहकारीहरुले पैसा उठाईरहेका छन् । हिजो सार्है राम्रा भनिएका सहकारीहरु ढले, ती सहकारी ढलेपछि अरु ससाना ढले । अझै पनि थुप्रै सहकारीहरु ढल्दैछन् । यहि महिनानै कति भाग्ने हुन् थाहा छैन, यो बर्ष सहकारीका संचालक टाप कसेका समाचारहरु पाइपलाइनमै छन् । तपाईंमध्ये धेरैलाई सहकारीका संचालक भागे पनि सो सहकारीको सम्पत्ति होला, घरजग्गा होला भन्ने लाग्छ । यो पनि सानोतिनो भ्रम नै हो । किनकि सहकारीका धेरै सम्पत्ति बैंकमा धितो हुने गर्दछन् । कतिपय सहकारीको सम्पत्ति लिलाम गर्न बैंकहरु लागिपरेको सुन्नुभएकै होला । अव बचतकर्तालाई पनि थाहा भईसक्यो कि, बचत लिएर संचालक भागिसक्यो, बैंकले धितो लिलाम गर्ने भईसक्यो, अनि हाम्रो पैसा कसले फिर्ता दिने ?

आजको दिनमा धेरै सहकारीहरुको स्थिति बिजोग छ । कुनै बेला करोडभन्दा कमको कुरै नगर्ने सहकारीहरु अहिले बचतकर्ताको पाँच हजार रुपैयाँ पनि फिर्ता गर्न नसक्ने अवस्थामा छन् । कतिपय सहकारीको अफिस खुलेको छ, तर बचतकर्ताको पैसा फिर्ता हुने अवस्था छैन । कतिपय सहकारीमा कर्मचारीहरु पैसा त उठाईरहेका छन्, तर ऋण खानेबाता दैनिक बचत उठ्नेबाहेक उनीहरुसँग बचत संकलन छैन । ऋण खानेहरुले पनि बचत गर्नलाई पैसा दिईरहेका छैनन्, तिर्नुपर्ने ऋणका लागि अलिअलि गरेर पैसा तिरीरहेका छन् । अझ स्पष्ट भन्दा धेरै व्यापारीहरु आफुले ऋण लिएको सहकारी भागिदिए पनि आनन्द नै हुन्थ्यो भनेर पुकार गरिरहेका छन् । सहकारीको कार्ड भिरेर पैसा उठाउन जाने आँट कमैले गरिरहेका छन् । समग्रमा भन्दा सहकारीमा काम गर्ने कर्मचारीहरुले निकै जोखिम मोलेर काम गरिरहेका छन् । अझ तीमध्ये धेरैले त तलवसमेत पाएका छैनन् ।

यता सहकारीको पीडा आफ्नै छ । मकै पोल्ने दिदिदेखि घरकि बुढी हजुरआमासम्मलाई सहकारीमा पैसा राख्नु हुन्न भन्ने परिसक्यो भनेपछि निक्षेप राख्न कोहि आउंदैनन् । सबै पैसा फिर्ता गर्न मात्र आउँछन् । लगानीजति घरजग्गामा छ, त्यहि घरजग्गा बिक्ने अवस्थामा छैन । बरु सहकारीका सम्पत्तिहरु उल्टै बैंकले लिलामीमा चढाईरहेका छन् । अफिस खोलौं, कुटाई खाईएला भन्ने पीर, नखोलौँ, हाम्रो सहकारीका संचालक भागे भनेर बचतकर्ताहरुको आन्दोलन सुरु भईहाल्छ ।  पैसा उठाउन जाउँ कसैले पत्याउँदैन, लिएको ऋण कसैले तिर्दैन । अझ आजकल त मेरो हजुरआमा पर्नेको, मेरी काकी पर्नेको पैसा तिर अनि मात्र तेरो ऋण तिर्छु भनेर उल्टै ऋणीहरु थर्काउँछन् । सहकारीका नेताहरुलाई चुनावी रडाकोले नै फुर्सद छैन, सरकार निर्देशन दिन्छ, विकल्प दिंदैन । अनि सहकारी नडुबेर के होस् त ?

सुन्दा तितो भए पनि सत्य यहि हो, अव पनि ब्याजको लोभले सहकारीमा पैसा राख्नु भनेको पैसाको माया मार्नुजस्तै हो । कसैले सहकारीमा पैसा राख्ने सोच्छ मात्र भने पनि उसले सो पैसाको माया गर्दैन भन्ने स्थिति छ बजारमा । ब्याज त परकै कुरा भो, सावाँ पनि डुब्ने खतरा छ सहकारीहरुमा । केहि सहकारी राम्रा नभएका पनि होइनन् । तर लहडमा ती सहकारीको भविष्य पनि गाह्रो छ । किनकि अव त भाष्य नै यस्तो निर्माण भईसक्यो कि, अरे यार सहकारी भाग्नु कुन ठुलो कुरा भयो र ? सबै सहकारी नभए पनि, अधिकांश सहकारीको हालतखराब छ यतिबेला र त्यस्ता सहकारीहरुमा पैसा राख्नु जोखिमपूर्ण छ ।

१. अहिले सहकारीहरु चरम बचत संकटमा छन् । अर्थात सहकारीहरुसँग निक्षेप दिने मान्छे नै छैनन् भन्दा पनि हुन्छ । तपाईंले सहकारीमा पैसा राखीहाल्नु भयो भने पनि सो पैसा धर्ना बस्ने बचतकर्तालाई अलिअलि फिर्ता गर्न प्रयोग हुन्छ । ऋणको ब्याजबाट उठेको पैसाले तपाईंलाई सहकारीले ब्याज त केहि महिना देला, तर उसले बचत मासिसकेको हुन्छ । र तपाईंलाई चाहिएको बेला सहकारीले तपाईंको बचत फिर्ता गर्न सक्दैन । अनि त तपाईं पनि आन्दोलनमा सहभागी हुनु बाहेक कुनै विकल्प रहन्न ।

२. कतिपय सहकारीले स्थिति राम्रो हुँदैछ, अव सहकारी राम्रो हुन्छ भनेर भ्रम छरिरहेका छन् । अहँ, यस्तो भ्रममा नापरेकै राम्रो । किनकि सहकारीको स्थिति अझ केहि बर्ष यस्तै रहने देखिन्छ । तपाईंले पैसा राखेको १ महिनापछि नै सहकारी तपाईंको बचत फिर्ता गर्न नसक्ने अवस्थामा पुग्छ । सुरुसुरुमा ब्याज दिने सहकारीले त्यसपछि ब्याज पनि दिन सक्दैन । सुरुमा हात जोडेर बचत माग्ने सहकारी त्यसपछि तपाईंलाई चिन्नै छोड्ने गरी सम्पर्कविहीन हुन्छ । अहिले धेरैको हालत त्यस्तै छ ।

३. हुन त सावाँ भन्दा ब्याज प्यारो भन्छन्, तर सावाँ नै हराए ब्याजको के अर्थ भयो र ? ब्याज त बैंकहरुले पनि दिन्छन् नि । पैसा बचत नै राख्नुपर्ने भए, थोरै ब्याज खाएर सुरक्षित नै ठाउँमा राख्दा भयो नि, होइन र ? अनि कतिपयको तर्क हुन्छ, बैंक पनि नडुब्लान् भन्न सकिन्छ र ? कुनैबेला नेपाल बिकास बैंक पनि त डुबेको हो नि । तर बैंकहरुको त नियामक छ, राष्ट्र बैंक छ, सहकारीको त कोहि पनि छैन भन्दा पनि हुन्छ । त्यसैले सहकारीमा बचत गर्नु आजको स्थितिमा ठिक नहुन सक्छ ।

४. अहिले सहकारीहरुलाई यस्तो बाध्यता भईसक्यो कि सहकारीमा तपाईंले पैसा राख्नेबित्तिकै सो सहकारीले सार्है किचकिच गर्ने पूरानो बचतकर्तालाई बोलाएर बचत फिर्ता गरिदिन्छ । अर्थात तपाईंले बचत गरेको छु भनेर सहकारीमा राखेको पैसा, सहकारीमा बचत नै हुँदैन । अनि तपाईंलाई चाहिएको पैसा चाहिएको बेलामा कसरी पाउनुहुन्छ र ?

५. केहि ठुला सहकारी भाग्दा र केहि ठुला सहकारीका मालिक अझै पक्राउ नपर्दा सहकारी संचालकहरुको मनोबल बढेको छ । ए, यति पैसा जम्मा छ, लिएर भागौं भने पनि गाह्रो छैन भनेर धेरै सहकारीका संचालकहरु बसिरहेका छन् । पावर हुनेको भिसा लागिहाल्छ, उनीहरु गईहाल्छन् । नभए सुर्यदर्शन लगायतका सहकारी ठगेर भागेका जीबी राई कसरी मलेसिया पुग्थे र ? होइन र ?

समग्रमा भन्दा अहिले सहकारीमा पैसा राख्नु भनेको धेरैहदसम्म मुर्खता हुन सक्छ । त्यसैले सहकारीमा पैसा राख्दा ख्याल गर्दा राम्रो हुन्छ । आफुले ऋण चलाएको अवस्थामा सो ऋणको किस्ता तिर्न वा ब्याज तिर्न गरिने दैनिक बचत बाहेक अरु बचत सहकारीमा यतिबेला नगर्दा नै राम्रो हुन्छ । किनकि तपाईंको पैसा न सरकारले फिर्ता गर्न सक्छ, न सहकारीले फिर्ता गर्ने अवस्था छ । पैसा डुब्यो भनेर रुनु भन्दा अहिले नै ख्याल गर्दा राम्रो हो नि, होइन र ? फेरी केहि राम्रा सहकारी पनि नभएकाचाहिं होइनन् है । तर फेरी कसलाई राम्रो भन्नु । हिजो सूर्यदर्शनलाई पनि राम्रो भनेकै हो, शिवशिखरलाई पनि राम्रो भनेकै हो । आज सबै डुबिसके, अव कसरी पहिला राम्रो थिए भन्नु । अहँ, यी सहकारीहरुले तत्काल तपाईंको पैसा फिर्ता गर्न सक्ने अवस्था नै छैन । तत्काल पनि के भन्नु, अर्को ५ बर्ष छैन भन्दा पनि हुन्छ । बाँकी त पैसा तपाईंको, राम्रो ब्याज आए पनि तपाईंको पैसा, डुबे पनि तपाईंको पैसा । त्यसैले मर्जी पनि तपाईंको नै ।