काठमाडौँ । ग्रामीण महिलाहरूलाई मुख्यधाराको आर्थिक गतिविधिबाट लामो समयसम्म टाढा राखिएको इतिहास छ । स्रोत, बजार र आर्थिक स्वतन्त्रतामा पहुँच सीमित भएका कारण, ग्रामीण महिलाहरूले आफ्नो क्षमता प्रदर्शन गर्ने अवसर कम पाएका छन् । तर, ई-कमर्सले अब सीमाहीन बजारको ढोका खोलिदिएको छ।
उत्तराखण्डका गाउँका करिब ३० जना महिलाहरू, जो गडारिया गोठालाहरूका श्रीमती हुन्, अहिले विश्वभर ‘कुल्लू बार्डर शल’ बिक्री गरेर गर्वका साथ आफ्नो समुदायको पहिचान बनाउँदैछन् । हातले बनाएको यी उत्पादनहरूको लोकप्रियता ग्रामीण महिलाहरूको आत्मसम्मान बढाउन र उनीहरूको आर्थिक अवस्था सुधार्न सहायक भएको छ।
४५ वर्षीया पालिबेनको कथाले यस परिवर्तनलाई झनै रोचक बनाउँछ । कपडा मिलमा फोहोर संकलन गर्ने उनको कामबाट सुरु भएको यात्रा अहिले ई-कमर्समार्फत उनले कागजको गहना र सजावटका सामग्रीहरू विश्वभर बेच्न थालेकी छन् ।
ई-कमर्सले ग्रामीण महिलाहरूलाई स्रोतमा पहुँच मात्रै दिएको छैन, राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय बजारसम्मको पहुँच पनि बनाएको छ। “अमेजन साथी” जस्ता कार्यक्रमले ग्रामीण र साना बजारका महिलाहरूलाई अनलाइन व्यापार सुरु गर्न, व्यवस्थापन गर्न र विस्तार गर्न आवश्यक साधन प्रदान गरेका छन्। डिजिटल बजारको सहयोगले स्थानीय मागको सीमालाई तोडेर महिलाहरूलाई ठूलो आम्दानीको अवसर सिर्जना गरेको छ।
भारतमा हाल करिब १८०-१९० मिलियन अनलाइन किनमेल गर्ने उपभोक्ता छन्, र यो संख्या छिट्टै अमेरिकालाई उछिनेर दोस्रो स्थानमा पुग्ने अनुमान गरिएको छ। ६३ मिलियन साना र मझौला उद्योगमध्ये २० प्रतिशत महिलाहरूले स्वामित्व लिएका छन्। महिलाहरूको उद्यमशीलताले ३० मिलियनभन्दा बढी व्यवसाय र १५०-१७० मिलियन रोजगारी सिर्जना गर्न सक्छ।
महिलाहरूलाई डिजिटल र वित्तीय साक्षरतामा प्रशिक्षित गर्न विभिन्न कार्यक्रमले योगदान पुर्याएका छन्। अमेजनले डिएसआरए फाउण्डेशन, सेवा, र टाटा पावरजस्ता संस्थाहरूसँग सहकार्य गरेर महिलाहरूलाई फोटो खिच्ने कला, प्याकेजिङ, ग्राहकहरूसँगको संवाद, मूल्य निर्धारण, र डिजिटल प्लेटफर्म प्रयोगमा सक्षम बनाएको छ।
आर्थिक सशक्तिकरणले महिलाहरूलाई वित्तीय स्वतन्त्रता दिलाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। ई-कमर्स प्लेटफर्महरूले डिजिटल भुक्तानी, राजस्व ट्र्याकिङ, र बैंक खातामा प्रत्यक्ष पैसा स्थानान्तरणजस्ता सुविधाहरू प्रदान गरेका छन् । यसले महिलाहरूलाई परिवार र व्यापारमा स्वतन्त्र निर्णय लिन प्रेरित गरेको छ ।
ई-कमर्सले महिलाहरूलाई सामाजिक सशक्तिकरणमा पनि योगदान पुर्याएको छ। जब महिलाहरू आर्थिक निर्णयकर्ताका रूपमा उभिन्छन्, यसले ग्रामीण समुदायमा परम्परागत लैङ्गिक भूमिकालाई चुनौती दिन्छ। सामूहिक प्रकृतिका कार्यक्रमहरूले महिलाहरूलाई स्व-सहायता समूहमा सामेल गराउँछन्, जहाँ उनीहरूले ज्ञान आदान-प्रदान गर्न, सञ्जाल विस्तार गर्न, र पारस्परिक सहयोग गर्न सक्छन् ।
ई-कमर्स ग्रामीण महिलाहरूका लागि केवल व्यापार गर्ने माध्यम होइन। यो सीप विकास, वित्तीय स्वतन्त्रता, र सामाजिक सशक्तिकरणको बाटो हो। महिलाहरू आर्थिक रूपमा सशक्त हुँदा उनीहरूको समुदाय र देशको समग्र आर्थिक विकासमा टेवा पुर्याउँछन्। भारतमा ई-कमर्सको यो विस्तारले ग्रामीण महिलाहरूको जीवनमा मात्र होइन, देशकै समग्र सामाजिक रूपान्तरणमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ ।
