काठमाडौँ । भारतले आफ्नो विशाल रेल्वे सञ्जाललाई हरित र ऊर्जा–दक्ष बनाउने दिशामा ऐतिहासिक उपलब्धि हासिल गरेको छ । सन् २०२५ को अन्त्यसम्म आइपुग्दा भारतीय रेल्वेले ब्रडगेज रेलमार्गको ९९.२ प्रतिशत हिस्सा विद्युतीकरण गरिसकेको छ। यो उपलब्धिलाई भारतको दिगो विकास रणनीति, कार्बन उत्सर्जन न्यूनीकरण र दीर्घकालीन आर्थिक रूपान्तरणसँग जोडेर हेरिएको छ ।

रेल्वे विद्युतीकरणले डिजेलमा निर्भरता तीव्र रूपमा घटाउँदै भारतलाई ऊर्जा आत्मनिर्भरतातर्फ अघि बढाएको छ। ठूलो परिमाणमा इन्धन आयात गर्नुपर्ने अवस्थाबाट मुक्त हुँदै जाँदा वैदेशिक मुद्रा बचत हुनुका साथै यातायात खर्चमा उल्लेखनीय कमी आउने अपेक्षा गरिएको छ। सरकारी तथ्याङ्कअनुसार, विद्युतीकरणपछि रेल सञ्चालन लागत घट्नुका साथै ढुवानी सेवा अझ प्रभावकारी र प्रतिस्पर्धी बन्दै गएको छ ।

यस कदमलाई भारतको ‘नेट–जिरो कार्बन उत्सर्जन’ लक्ष्यसँग पनि प्रत्यक्ष रूपमा जोडिएको छ। रेल्वे क्षेत्र भारतको कुल कार्बन उत्सर्जनमा महत्वपूर्ण योगदानकर्ता रहँदै आएको सन्दर्भमा विद्युतीकरणले वातावरणीय दबाब कम गर्ने विश्वास गरिएको छ। नवीकरणीय ऊर्जाको बढ्दो प्रयोगसँगै विद्युतीय रेल सञ्चालनले हरित अर्थतन्त्रतर्फको संक्रमणलाई तीव्र बनाउने विश्लेषण गरिएको छ ।

अर्थनीतिका दृष्टिले पनि यो उपलब्धि महत्वपूर्ण मानिएको छ। पूर्वाधार विस्तारले रोजगारी सिर्जना, घरेलु उद्योग प्रवर्द्धन र क्षेत्रीय आर्थिक एकीकरणमा योगदान पुर्‍याएको छ । विशेषगरी औद्योगिक करिडोर र बन्दरगाहसँग जोडिएका रेलमार्ग विद्युतीकरण हुँदा आपूर्ति शृंखला सुदृढ हुँदै गएको देखिन्छ, जसले भारतलाई उत्पादन र निर्यात केन्द्रको रूपमा स्थापित गर्ने दीर्घकालीन लक्ष्यलाई बल पुर्‍याउँछ ।

यद्यपि, केही दुर्गम क्षेत्र र पहाडी खण्डहरूमा अझै पूर्ण विद्युतीकरण बाँकी रहेकाले प्राविधिक चुनौती कायमै रहेको उल्लेख गरिएको छ । तर समग्रमा, भारतीय रेल्वेको ९९.२ प्रतिशत विद्युतीकरणलाई विकासशील देशका लागि उदाहरणीय उपलब्धिका रूपमा हेरिएको छ, जसले आर्थिक वृद्धि र वातावरणीय दायित्वबीच सन्तुलन सम्भव छ भन्ने सन्देश दिएको छ ।