काठमाडौँ । नोभेम्बर २०२५ मा भारतको व्यापार घाटा उल्लेखनीय रूपमा घट्दै २४.५३ अर्ब अमेरिकी डलरमा सीमित भएको छ । अघिल्लो महिना अक्टोबरमा यो घाटा ४१.६८ अर्ब डलर पुगेको थियो। छोटो अवधिमै देखिएको यो तीव्र सुधारले भारतको वैदेशिक व्यापार संरचनामा सकारात्मक मोड आएको संकेत गरेको छ र अर्थतन्त्र क्रमशः सन्तुलनतर्फ उन्मुख भइरहेको विश्लेषण गरिएको छ।

व्यापार घाटा घट्नुको मुख्य कारण निर्यातमा देखिएको स्थायित्व र आयात खर्चमा आएको नियन्त्रण हो। विशेषगरी कच्चा तेल र सुनको आयात घट्दा कुल आयात मूल्यमा उल्लेखनीय कमी आएको छ। विश्व बजारमा कच्चा तेलको मूल्य केही नरम हुनु र घरेलु माग व्यवस्थापनले आयात दबाब घटाउन मद्दत गरेको देखिन्छ। अर्कोतर्फ, इन्जिनियरिङ सामग्री, रसायन, औषधि तथा सेवा निर्यातमा निरन्तर माग कायम रहँदा निर्यात पक्षले पनि सन्तुलनमा योगदान पुर्‍याएको छ।

अर्थशास्त्रीहरूका अनुसार व्यापार घाटामा आएको यो कमीले चालु खाता घाटा नियन्त्रणमा सहयोग पुर्‍याउनेछ। चालु खाता सन्तुलनमा सुधार आउँदा विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा दबाब कम हुने र भारतीय रूपैयाँको स्थायित्व मजबुत हुने अपेक्षा गरिएको छ। पछिल्ला वर्षहरूमा वैश्विक आर्थिक अनिश्चितता, भूराजनीतिक तनाव र आपूर्ति शृंखला अवरोधका बाबजुद भारतले आफ्नो व्यापार व्यवस्थापनमा लचकता देखाएको टिप्पणी गरिएको छ।

सरकारले निर्यात प्रोत्साहन, उत्पादन–आधारित प्रोत्साहन योजना र पूर्वाधार विस्तारमार्फत व्यापार क्षमतामा दीर्घकालीन सुधार ल्याउने रणनीति अघि सारेको छ। विश्लेषकहरू भन्छन्, यदि यही प्रवृत्ति आगामी महिनाहरूमा पनि कायम रह्यो भने भारतको म्याक्रो–आर्थिक सूचकहरू थप सुदृढ हुनेछन् र विश्व अर्थतन्त्रमा भारतको विश्वासनीय व्यापार साझेदारको छवि अझ बलियो बन्नेछ।

यद्यपि, विश्वव्यापी मागमा सम्भावित गिरावट, भूराजनीतिक जोखिम र कच्चा पदार्थको मूल्यमा हुने उतारचढावले आगामी दिनमा चुनौती सिर्जना गर्न सक्ने चेतावनी पनि दिइएको छ। त्यसैले व्यापार घाटामा आएको यो सुधारलाई दीर्घकालीन प्रवृत्तिमा रूपान्तरण गर्न निर्यात विविधीकरण र घरेलु उत्पादन क्षमताको निरन्तर विस्तार आवश्यक रहेको निष्कर्ष निकालिएको छ।