काठमाडौँ । पहिलेपहिले गाँउगाँउमा पुँजीपतिहरुले खेतबारीको तम्सुल गराएर ३६ प्रतिशत व्याजमा पैसा लगाउथे । दुईतीन वर्ष साहुव्याज तिर्न नसकेपछि पुँजीपति वर्गहरुले खेतबारी नै खाइदिन्थे । त्यसपछि त्यो व्यक्तिको उठीबास हुन्थ्यो । त्यहाँ पनि घ्यु खुवाउनुपर्थ्यो । अर्कोतिर महिनैपिच्छे व्याज लिन आएको बेलामा मिठोमसिनो खुवाउनुैपर्थ्यो । आफ्नो बालबच्चालाई भोको पेट राखेर ती सामन्तीहरुको पेट भर्नुपर्ने बाध्यता थियो । कतिपयले पैसाचाहि दुई लाख दिन्थे तर कागज भने पाँच लाखको बनाउँथे । अक्षर नचिनेको फाइदा उठाउदै सामन्ती वर्गहरुले यसरी लुट्ने गरेका थिए । यता, सिधासाधी व्यक्तिले पनि उसले जहाँ भन्यो ती ल्याप्चे लगाइदिन्थे । यता, साहुव्याज नै फिर्ता गरेपनि खेतबारी नै हडप्छन् । किन कि कतिपयले घरखेत नै नामसारी गरेर पैसा लिएका हुन्छन् ।
साहुव्याज फिर्ता गर्छुभन्दा पनि घरखेत फिर्ता नगर्दा ऊ त सडकमा आउँछ । अहिले पनि मिटर व्याजको नाममा यो कार्य भइरहेको छ । विदेश जानका निम्ति मिटर व्याजमा ऋण लिन्छन् । बजारमा मिटर व्याजमा रकम लाउने र लिने छ्याप्छ्याप्ती भेटिन्छन् । गरिब, नपढेका र बाध्यतामा परेकालाई ‘मुगार्’ बनाउने काम भइरहेको छ । झोलामा पैसा बोकेर हिडिरहेका हुन्छन्, मिटर दलालीहरु । दिनको हजार रुपैंया व्याज दिने शर्तमा उनीहरुले पैसा दिन्छन् । पहिल्यै नै समयावधि तोकेर साहुव्याज तिर्ने मिति तोकिदिन्छन् । अगाडि नै यति महिनामा साहुव्याज फिर्ता गर्छु भनेर कागजात गर्नुपर्छ । साहुव्याज नतिरेको खण्डमा यिनीले नै ऋणीलाई फसाउछन् किन कि पहुँच र पैसाको आडमा यी सबै काम भइरहेको छ ।
मिटर व्याजमा पैसा लगाउने अधिकांश ठूला व्यापारी र गुण्डा छन् । अरुलाई मिटर व्याजमा कसरी पैसा लगाउने ? थाहा हुदैन । यता, स–साना व्यापारीहरुलाई समेत मिटर व्याजमा पैसा लगाइएको पाइन्छ । २० हजार ऋण दिएबापत दैनिक दुईसय ४० रुपैंया व्याज उठाउने गरेको पाइन्छ । तरकारी, फलफुल व्यापारीहरुले प्रायजसो उनीहरुसंग ऋण लिएका छन् । बाध्यतामा परेर ऋण लिएकालाई यी दलालीहरुले ‘धोती न टोपी’ को बनाइदिएका छन् । व्यापारीहरुलाई जतिबेला पनि पैसाको खाँचो पर्ने र वित्तिय संस्थाले तत्कालै नदिने भएकाले मिटर व्याजमा पैसा चलाउनेहरु दिनहु बढिरहेका छन् । दलालीहरुले आफ्नै घरमा पैसा राख्ने र शर्त पूरा गर्नेबित्तिकै पैसा दिने भएकाले पनि बजारमा यस्तो गैरकानुनी काम फस्टाएको छ ।
मिटर व्याजीहरुले न्यायकर्मीहरु समेत पालेका छन् । वकिलहरुको आडमा मिटर व्याज धन्दा मौलाएको हो । वकिलहरुले यसो गर्नुस, यसरी व्याजमा लगाउनुस भनेर सिकाउने काम गर्छन् । यता, जनतालाई सडकमा ल्याउने कागज बनाउने पनि वकिलहरु नै हुन् । मिटर व्याजमा पैसा लिनेमध्ये कति विस्थापित भए । घरजग्गा, खेतबारी सबै मिटर व्याजीले हडप्दा कतिपय रोडमा आइपुगे । देशको राजनिति परिवर्तन भएपनि शोषक, सामान्ती र दलालीहरुको नियतमा परिवर्तन आएन । एकातिर सिधासाधीको जेथो पनि खाइदिने । अर्कोतिर उसलाई फसाउनका निम्ति झुठो उजुरी दिने । प्रहरी प्रशासनले पनि बैंकमा पैसा नभएको चेक हेर्छ तर के कारणले उसले त्यो चेक दिएको थियो ? त्यो हेर्दैन ।
मिटर व्याजमा पैसा लिनेबित्तिकै दुर्दशा सुरु हुन्छ । हामीले सुनेका छौ, मिटर व्याजमा लिएको पैसा तिर्न नसकेर कतिपयले आत्महत्याको बाटो रोजेका छन् । कति आफ्नो गाँउठाँउ नै छोडेर हिडेका छन् । बाँच्नका निम्ति भारत छिर्नेहरु पनि उत्तिकै छन् । नेपालको कानुनमा उल्लेख भएअनुसार यसरी मिटर व्याजमा पैसा लगाउन पाइन्छ ।
१० प्रतिशतभन्दा बढी व्याज लिएमा त्यसलाई गैरकानुनी मानिन्छ । एक लाखको पाँचदेखि ३० हजारसम्म मिटर व्याजमा लगाइएको छ । यस्तो मँहगो व्याजमा पैसा लगाउनेहरु कतिखेर भाग्नुपर्ने हो ? कतै प्रहरीको लगेर थुन्ने त होइनन् ? आफ्नो घरखेत खाइदिने पो हो कि ? भन्ने त्रासमा बसिरहेका हुन्छन् । मिटर व्याजीहरुको कारणले सुकुम्बासी बन्नुपरेको घटनाहरु पनि सार्वजनिक भइरहेको हुन्छन् । बैंक र सहकारी कै कर्मचारीहरु समेत यसमा मुछिएका छन् । उनीहरु पनि चोखो छैनन् । वित्तिय संस्थाका कर्मचारीहरुले थोरै व्याजमा रकम निकालेर मिटर व्याजमा लगानी गरेको पाइन्छ । अध्यक्ष र चेयरम्यानहरुलाई थोरै व्याज पनि तिर्नुपर्दैन् । पछिल्लो समय कर्जा नदिने बरु मिटर व्याजमा लगानी गर्ने ट्रेन्ड चलेको छ । चौतारा, चियागफमा प्रायजसो मिटर व्याजकै कुरा हुन्छ ।
मिटर व्याज लिदा यो सखापै भयो, त्यसको घरखेत नै सिद्धियो भनेर गफ चलिरहेको सुनिन्छ । अहिले बैंकले पाँच लाखको चेक साट्न सक्ने अवस्था छैन् । एक लाखको चेक साट्न नसक्दा सहकारीले किस्ताबन्दीमा पैसा लैजान आग्रह गर्दछ । तर, मिटर व्याजीहरुले एक करोड रुपैंयासम्म तुरुन्तै दिने गरेको बताइन्छ । आफ्नो खातामा भएको रकम निकालेर कतिपयले घरमा लुकाएर राखेका छन् । कतिपयले मिटर व्याजमा लगानी गर्ने गरेका छन् । वित्तिय संस्थाले आफुमाथिको विश्वासनियता गुमाउदा बचतकर्ताको संख्या स्वाटै घटिसकेको छ । सहकारीमा पैसा राख्ने शून्य बराबर भइसकेको छ । डुब्ने कि भाग्ने भन्ने अवस्थामा आइपुगेका वित्तिय संस्थामा अब सर्वसाधारणले पैसा राख्दैनन् । पाँच करोडको सम्पत्ति धितो राखेर सहकारीका अध्यक्षहरुले एक करोड रुपैंया दिन्छन् ।
त्यसमा पनि तीन प्रतिशत सेवाशुल्क, घुस गरेर २१ प्रतिशत व्याज पुग्छ । तर, सहकारी विभागले कर्जा लगानी गरेबापत १६ दशमलव तीन प्रतिशतभन्दा बढी व्याज लिन नपाउने भनेका छन् । यता, नेपाल राष्ट्र बैंकले घरजग्गा, सेयर र निजी प्लेटका सवारी धितो राखेर कर्जा नदिनु भनेर परिपत्र गरेको छ । तर, सहकारी र निजी बैंकले सरकारकै निर्णयलाई धोती लगाइदिएका छन् । घुस र मँहगो व्याज पाउने लोभमा राष्ट्र बैंकले गरेको निर्णय अटेर भइरहेको छ । यता, मिटर व्याज र वित्तिय संस्थाबाट कर्जा लिने व्यक्तिहरुलाई ‘मर्नु न मोटाउनु’ भएको छ । धितो बिक्री नभएर र बजारमा मन्दी आएर उनीहरु अहिले छट्पटाइरहेको छन् ।
पाँचसय र हजारको नोट वित्तिय संस्थामा छैन् । मिटर व्याजमा लगानी गर्नेहरुको हातमा छ । मिटर व्याजमा पैसा लगानी गर्नेहरुले अब कतिको घरखेत नै खाइदिन्छन् । कतिपयलाई सडकमा पुप्याउछन् र उठीबास बनाइदिन्छन् । राष्ट्र बैंक र अर्थविद्हरुले अर्थतन्त्र पहिल्यै कै गतिमा आउन समय लाग्ने भनेका छन् । बैंकफाइनेन्सले अझै पनि कर्जा दिन नसक्ने उनीहरुको भनाइ छ । बैंकफाइनेन्सले व्याज बढाएको भनि सूचना जारी गर्दा पनि पैसा राखने भेटिएनन् । बैंकफाइनेन्सहरु धरासायी हुदैछन्, मिटर व्याजीहरु मौलाउदै छ । उनीहरुको गैरकानुनी धन्दा झनै फस्टाउदै छ । मिटर व्याजीहरुलाई नरोक्ने हो भने अर्थतन्त्र तहसनहस बन्छ । आफु धनी बन्नका निम्ति एकजनाले हजारौलाई सडकमा पुप्याउछ ।
विस्थापित भएकालाई सरकारले नै सुकुम्बासीको संज्ञा दिनुपर्छ । उनीहरुलाई घरजग्गाको व्यवस्था पनि राज्यले नै गर्नुपर्ने हुन्छ । यता, कसैले तनाव सहन नसकेर आत्महत्या गप्यो भने राज्यले एउटा नागरिक गुमाउनुपर्छ । कि त सडकमा मागेर खानुबाहेक अरु विकल्प छैन् । व्यापारी र नेताहरुले पैसा लुकाउदा बजारमा तरलता देखिएको छ । अब अर्थमन्त्री र राष्ट्र बैंकले हजार र पाँचसयको नोटमा प्रतिबन्ध लगाउने हो भने मिटर व्याजीहरुको कारोबार चक्नाचुर हुन्छ । दुई हजारको नोट निकाल्न जरुरी देखिएको छ । मँहगो व्याज र मिटर व्याजमा पैसा लगाउने व्यक्ति, संस्थालाई सरकारले कारबाही गर्नैपर्छ । बचत गर्ने काम ठप्प भएको छ भने निकाल्ने होडबाजी चलिरहेको छ । ऋण लिएर विदेश गएकाहरुले दुःखजेलो गरेर कमाएको पैसा साहुव्याज गर्दै सिद्धिएको छ । मिटरव्याजलाई नियन्त्रण गर्न नसक्ने हो भने देशको अर्थतन्त्र थप डामाडोल हुन्छ ।
