काठमाडौँ । तपाईंले केहि दिन मात्र बैंकको किस्ता तिर्न ढिला भयो भने तपाईंले जरिवाना तिर्नुपर्छ । ऋणीले समयमा नै किस्ता तिरोस् भन्ने एकातर्फको मनसाय र अर्कोतर्फ समयमा तिरेको भए सो रकमको ‘रिटर्न’ आउँथ्यो भन्ने अर्कोथरी हिसाब । यी दुई कारणले समयमा किस्ता नतिर्नेहरुसँग बैंकहरुले जरिवाना लिन्छन् । तर के यसैगरी ऋणवापतको रकम ढिलो गरी ‘डिस्पर्स’ गर्ने बैंकलेचाहिं क्षतिपूर्ति तिर्नुपर्दैन ? भन्ने बहस सुरु हुन आवश्यक छ । विभिन्न बैंकहरुले ढिलोगरी ऋणीलाई रकम दिँदा ऋणीहरु मारमा पर्ने गरेका छन् ।
एक प्रतिनिधि उदाहरण हेरौँ ।
व्यवसायी दुर्गा प्रसाईंले नेपाल इन्भेष्टमेन्ट मेगा बैंकबाट ऋण लिएर फाइभ स्टार होटलको काम सुरु गरे । सुरुमा बैंकले उनलाई १ अर्व ३२ करोड रुपैयाँ रकम काम गर्न दियो । काम अधि बढ्दै जाँदा अपुग रकम बैंकले तिर्ने सहमति थियो। होटल बनाउँदै गर्दा झन्डै ७५ करोड रुपैयाँ अपुग भयो । सम्पूर्ण प्रक्रिया पूरा गरी प्रसाईंले बैंकमा निवेदन पनि दिए । तर बैंकले यो हप्ता हुन्छ, अर्को हप्ता हुन्छ भनेर झुलायो मात्र । रकम अपुग भएपछि होटलको काम हुनुपर्नेजसरी अगाडी बढेन । पाँचतारे होटल, सामान्य खर्चमा बन्ने कुरै थिएन । ठुलो रकम लगानी गर्नुपर्ने भएकोले बैंकको आड ठुलो भरोसा हुने नै भयो । तर नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंक (हालको नेपाल इन्भेष्टमेन्ट मेगा बैंक)ले उनको पैसा रोकिदियो । पैसा रोकेपनि बैंकले अघिल्लो ऋणको किस्ता निरन्तर उठाईरह्यो । अपुग रकम नदिने तर किस्ता उठाईरहने गर्दा प्रसाईं समस्यामा परे । एक महिना दुई महिना गर्दागर्दै बैंकले २२ महिनासम्म पैसा दिएन ।
हदै भएपछि प्रसाईंले अदालत जाने तयारी गरे । दिनुपर्ने पैसाचाहिं नदिने र सुरुमा दिएको पैसाको किस्ताचाहिं तिर्न लगाईरहने गरेपछि एकातर्फ उनलाई ब्याजको प्रेसरमात्र बढ्यो भने अर्कोतर्फ होटलको काम अघि बढ्न सकेको थिएन । तर सबैतिरबाट बैंकको गल्ती देखिने स्थिति आएका बेला प्रसाईं अदालत जाने तयारी गरेपछि बैंकले बल्ल बल्ल उनको होटल निर्माणका लागि दिने रकम दियो । प्रसाईंले पैसा त पाए, तर महिनौंसम्म पैसा रोक्दा उनलाई ठुलो क्षति भयो । ‘त्यो क्षतिको क्षतिपूर्ति अव मलाई कसले दिन्छ ? मलाई झन्डै २२ करोड त सिधा घाटा भएको छ’ प्रसाईंको गुनासो छ ।
बैंकका कारण मलाई ठुलो क्षति भईसक्यो, तर मेरा पक्षमा बोलिदिने कोहि भएनन् : प्रसाई
बैंकले समयमा पैसा नदिंदा आफुलाई ठुलो घाटा भएको प्रसाईंको तर्क छ । ‘गाई पालन ऋण दिने बैंकले गोठ बनाउनचाहिं पैसा दिने, गाई किन्न पैसा नदिएपछि एउटा किसानले कसरी ऋण तिर्न सक्छ ? बैंकले मलाई पटक पटक यस्तो धोका दिएको छ ।२२ महिनासम्म रकम नपाउँदा मैले करोडौं क्षति व्यहोर्नुपर्यो, यसको हिसाब कसले गर्छ ? यो ममाथिको धोका होइन ? के यो मलाई बैंकले गरेको ठगी होइन ?’ अर्थ सरोकारसँग कुराकानी गर्दै प्रसाईं भन्छन्- ‘तर मेरो कुरा कसले सुन्ने ? कसले बुझ्ने ? बैंकले गरेको ठगीबारे कसले बोल्ने ?’
उनका अनुसार विना कारण नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंकले रकम रोकिदिँदा उनलाई करोडौं रुपैयाँ घाटामात्र पुगेको छैन उनको होटल निर्माणको काम सम्पन्न गर्ने मितिसमेत धकेलिएको छ । ‘मलाई समयमै पैसा दिएको भए मेरो होटल खुलिसक्थ्यो । तर बैंककै कारण मलाई एकातर्फ आर्थिक घाटा भयो भने अर्कोतर्फ मेरो प्रोजेक्टको समय लम्बियो । मेडिकल कलेजको ऋणमा पनि कुमारी बैंकले अनावश्यक टर्चरमात्र दियो । सरकार लाइसेन्स दिंदैन, बैंक लाइसेन्स पाएपछिमात्र ब्याज हाल्ने सम्झौता विपरित ब्याज हाल्न टर्चर दिन्छ, बैंक सामान किन्न पैसा दिंदैन अनि ब्याजमात्र खोज्छ, अनि मैले के गर्ने ? आज मलाई पर्यो, भोलि अरु कोहि व्यवसायीहरुलाई यहि मर्का पर्दा कसले बोलिदिन्छ ? बैंकहरुको ज्यादतीका बारेमा कसले बोल्छ ? मैले काम गर्न देउ, काम गरेर किस्ता हाल्छु भन्दा पहिला हुन्छ भनेर सम्झौता गर्ने अहिले ब्याजमात्र खोज्नु मप्रतिको अन्याय होइन ?’
के छ अन्तराष्ट्रिय अभ्यास ?
समयमा किस्ता नतिर्दा जरिवाना लागेजस्तै कुनै कारणले बैंकले समयमा ऋण रकम दिन नसक्दा त्यसको क्षतिपूर्ति पनि दिने व्यवस्था विभिन्न देशमा रहेको जानकारहरु बताउँछन् । तर नेपालमा यस्तो व्यवस्था अहिलेसम्म छैन । ‘गतिलो सिष्टम भएका धेरै देशमा बैंकले गरेका ढिलासुस्तीको जरिवाना हुने गरेको छ । तर नेपालमा अहिलेसम्म त्यस्तो व्यवस्था छैन ।’ वित्तीय कानुनका जानकार समिर नेपालले अर्थ सरोकारसँग भने- ‘नेपालमा पनि व्यवसायी यस्तो विषय गएर अदालत नगएका कारण यससम्बन्धि नजिर नबनेको हुन सक्छ । कानुनअनुसार अदालतमा गए अदालतले केहि न केहि नजिर स्थापित गर्ने सम्भावना रहन्छ।’
