काठमाडौँ । व्यक्तिको सोच, दृष्टिकोण, र व्यवहारले उसले कसरी आर्थिक निर्णयहरू लिन्छ भन्ने बुझिन्छ । यो आर्थिक मनोविज्ञान र वित्तीय व्यवहारसँग सम्बन्धित विषय हो ।

आजको आर्थिक अवस्थाले हामीलाई सिकाएको मुख्य कुरा के हो भने-स्थायीत्व ग्यारेन्टी छैन । जागिर, व्यापार, वा आम्दानीका स्रोतहरू कहिल्यै पनि स्थिर नहुन सक्छन् । तर, हाम्रो सोच स्थिर हुन सक्छ, हाम्रा व्यवहारहरू अनुशासित हुन सक्छन् । जब व्यक्तिले परिस्थितिलाई दोष दिन बन्द गर्छ र आफैँभित्रको क्षमता पहिचान गर्छ, तब बाटो बन्न थाल्छ ।

सकारात्मक सोच भनेको समस्याबाट भाग्नु होइन । यो त समस्यालाई आँखा जुधाएर हेर्ने आँट हो । यो सोचले ‘म सक्दिन’ भन्ने डरलाई ‘म प्रयास गर्छु’ भन्ने साहसमा रूपान्तरण गर्छ । आर्थिक चुनौतीका बीच असल बानीहरू- जस्तै बचत गर्ने, अनावश्यक खर्च कटौती गर्ने, नियमित बजेट बनाउने, र लगानी गर्ने, व्यक्ति र परिवारको आर्थिक सुरक्षाका लागि ढाल बन्न सक्छ ।

आजको युग सूचना र अवसरको युग हो । जो सोच्छ कि ‘म सिक्न सक्छु, म बढ्न सक्छु’, उसले अवसर देख्न थाल्छ । भाषा, सीप, अनलाइन प्लेटफर्म, स्वरोजगार-यी सबै उसका लागि खुला छन् जो परिवर्तन चाहन्छ । यस परिवर्तनको सुरुवात पनि सोचबाटै हुन्छ ।

त्यस्तै, हामी सबैले आजका कठिन परिस्थितिमा पनि हार नमानौं । हामीले आफ्ना बानी सुधारौं, सोचमा स्पष्टता ल्याऔं, र आत्मबल बलियो बनाऔं ।
सकारात्मक सोच र असल आर्थिक बानीहरूले हाम्रो भविष्य उज्यालो बनाउनेछन् ।

‘सोचअनुसारको आर्थिक मनोवृत्ति’ भन्ने कुरा हामीले कसरी पैसा प्रयोग गर्छौं भन्ने कुरा हाम्रो सोच र मनोविज्ञानले निर्धारण गर्छ । यदि सोच सकारात्मक, योजनाबद्ध, र भविष्यदृष्टि भएको छ भने आर्थिक जीवन पनि व्यवस्थित हुन्छ । त्यसैले सोच सुधार्दै जानु आर्थिक सफलताको लागि अत्यन्त जरुरी छ ।

आजको आर्थिक अवस्थाले किन सकारात्मक सोच र असल बानीको आवश्यकता देखाएको छ ?

१. आर्थिक चुनौतीहरू बढ्दो छन्। 

• महँगीले गर्दा सामानको मूल्य बढिरहेको छ ।
• बेरोजगारी वा स्थायित्वको कमीले आम्दानीमा अस्थिरता ल्याएको छ ।
• नयाँ प्रविधिको कारण पारम्परिक जागिरहरू हराउँदै छन् ।

यसको सामना कसरी गर्ने ?

– केवल गुनासो गरेर होइन, योजना बनाएर, नयाँ सीप सिकेर, र आत्मनिर्भर बन्ने सोचले मात्र समाधान सम्भव छ ।

२.असल बानीहरूले दीर्घकालीन लाभ दिन्छन् । 

• खर्चमा अनुशासन, नियमित बचत गर्ने बानी, र ऋणको जिम्मेवार प्रयोगले व्यक्ति आर्थिक रूपमा सुरक्षित बन्न सक्छ ।
• “छोटो समयमा धनी बन्ने” लोभभन्दा, ‘धेरै समय टिक्ने वित्तीय बानीहरू’ बनाउनु दीर्घकालीन रूपमा लाभदायक हुन्छ ।

३. सकारात्मक सोचले अवसर देख्न सहयोग गर्छ । 

• जस्तोसुकै स्थिति आए पनि, सकारात्मक दृष्टिकोण भएका व्यक्तिहरू समाधान खोज्छन् ।
• उनीहरूले ‘समस्या’ लाई ‘अवसर’ मा रूपान्तरण गर्छन् ।
जस्तै: रोजगारी गुमायो भने – स्वरोजगार वा नयाँ सीप विकास गर्ने मौका हो भनेर हेर्छन् ।

४. मानसिक स्वास्थ्य र आर्थिक सोच सम्बन्धित छन् । 

• निराशा, तनाव, र डरले आर्थिक निर्णयहरूमा गलत असर पार्न सक्छ ।
• सकारात्मक सोचले आत्मबल बढाउँछ र कठिन परिस्थिति झेल्ने क्षमतामा वृद्धि गर्छ ।

५. आर्थिक सफलता सोच र बानीमा निर्भर छ । 

• जेफ बेजोस, वारेन बफेट, एलन मस्क जस्ता सफल व्यक्तिहरूको जीवन हेर्दा, आर्थिक सफलता केवल ‘धेरै पैसा हुनु’ होइन, तर स्पष्ट सोच, सही बानी, र योजनाबद्ध निर्णयहरू हो ।

अब यसलाई विस्तारमा बुझौँ

१. सोचको प्रकार र आर्थिक निर्णयहरू:

– सकरात्मक सोच: सकरात्मक सोच भएका व्यक्तिहरू भविष्यप्रति आशावादी हुन्छन् । उनीहरू जोखिम लिन तयार हुन्छन्, लगानी गर्न रुचाउँछन्, र व्यापार वा नयाँ अवसर खोज्ने सम्भावना बढी हुन्छ।

-नकारात्मक सोच: यस्ता व्यक्तिहरू डर, चिन्ता, र असफलताको डरले भरिएका हुन्छन् । उनीहरू खर्च गर्न डराउँछन्, सुरक्षित तरिकाले मात्र पैसा राख्न खोज्छन् (जस्तै बैंकमा मात्र), अनि नयाँ कुरा प्रयास गर्न हिच्किचाउँछन् ।

२. बाल्यकाल र पारिवारिक पृष्ठभूमिको असर:

व्यक्तिको सोच र आर्थिक मनोवृत्ति उसले पाएको शिक्षा, पारिवारिक अवस्था, र बचपनमा देखेको व्यवहारबाट विकास हुन्छ ।

• जसको परिवारले बचतलाई प्राथमिकता दिएको छ, उसले पनि त्यो अभ्यास गर्छ ।
• जसले खर्च गर्दै रमाइलो गर्ने वातावरणमा हुर्किएको छ, उसले पनि खर्च गर्ने प्रवृत्ति देखाउँछ ।

३. सामाजिक प्रभाव:

समाज र साथीहरूको प्रभावले पनि सोच बदलिन्छ ।

• समाजले देखाउने विलासिता, फेसन, र सफलताको परिभाषाले व्यक्तिको खर्च गर्ने शैलीमा असर पार्छ।
• साथीहरूबाट प्रभावित भएर अनावश्यक खर्च गर्न सकिन्छ (जस्तै – ट्रेन्डमा रहन नयाँ मोबाइल किन्नु)।

४. सोचले बचत र लगानीमा पार्ने असर:

-दीर्घकालीन सोच: लामो समयसम्मको योजना बनाउने व्यक्तिहरू नियमित बचत गर्छन्, पेंशन योजना वा इन्स्योरेन्स जस्ता सुरक्षात्मक उपाय अपनाउँछन्।

-अल्पकालीन सोच: अहिलेलाई मात्र सोच्ने व्यक्तिहरूले फाइदा भए पनि लगानी गर्दैनन्, अनि आर्थिक समस्यामा परेपछि समाधान खोज्न गाह्रो हुन्छ।

५. सोचले ऋण प्रवृत्तिमा पार्ने असर:

– योजनाबद्ध सोच: ऋण लिन्छन् तर समयमै तिर्छन्।
– लापरवाह सोच: ऋण लिन्छन् तर तिर्ने योजना छैन, जसले भविष्यमा समस्या ल्याउँछ।

अब हामी “सकारात्मक आर्थिक सोचकसरी विकास गर्ने?” भन्ने बारेमा विस्तारमा कुरा गरौं:

सकारात्मक आर्थिक सोच कसरी विकास गर्ने?

१. स्पष्ट आर्थिक लक्ष्य बनाउनुहोस्- तपाईंको दैनिकी खर्च, बचत, लगानी, र आयको उद्देश्य स्पष्ट हुनु जरूरी छ।

• छोटो समयका लक्ष्य: नयाँ फोन किन्नु, यात्रा गर्न बचत गर्नु
• दीर्घकालीन लक्ष्य: घर किन्नु, बालबच्चाको शिक्षा, रिटायरमेन्ट योजना

किन?

गोल नहुँदा पैसा कहाँ खर्च भयो पत्तो हुँदैन। लक्ष्यले तपाईंलाई प्रेरणा दिन्छ ।

२. बजेट बनाउने बानी बसाल्नुहोस्

महिनाको आय र खर्च लेख्ने बानी बसाल्नुहोस्।
• कुन चीजमा धेरै खर्च भयो?
• के अनावश्यक खर्च घटाउन सकिन्छ?
सल्लाह:

“५०/३०/२० रुल” प्रयोग गर्न सकिन्छ

• ५०% आवश्यक खर्च (भाडा, खाना)
• ३०% व्यक्तिगत रुचि
• २०% बचत

३. बचतलाई प्राथमिकता दिनुहोस्- पाइयो भने बचत गर्नु होइन, कमाएको साथसाथै केही रकम बचतमा राख्ने बानी बसाल्नुहोस् ।

उपाय

• ‘Pay yourself first’ नियम अपनाउनुहोस्
• हर महिना आम्दानीको कम्तीमा १०% बचतमा राख्नुहोस्

४. ऋणलाई सही तरिकाले प्रयोग गर्नुहोस् ।

ऋण लिँदा:

• तिर्ने योजना बनाउनुहोस्
• ब्याजदर हेर्नुहोस्
• केवल आवश्यकता परेमा मात्र लिनुहोस्

सकारात्मक सोच भएको व्यक्ति ऋणलाई अवसरको रूपमा प्रयोग गर्छ, बोझको रूपमा होइन।

५. आर्थिक शिक्षा लिइरहनुहोस् ।

धेरै पैसा कमाउनु मात्रै होइन, त्यसलाई कसरि चलाउने भन्ने जान्नु अझ जरुरी छ ।

के गर्न सकिन्छ?

• युट्युब, किताब, ब्लगमार्फत वित्तीय ज्ञान लिनुहोस्
• ‘Rich Dad Poor Dad’, “The Psychology of Money” जस्ता किताब पढ्न सकिन्छ ।

६. आफूलाई अरूसँग नतुलन गर्नुहोस् ।

अरूले के किने, कहाँ गयो भनेर आफूलाई हेप्नु हुँदैन।
तपाईंको आर्थिक यात्रा तपाईंको हो ।

• अरूको देखासिकीले अनावश्यक खर्च बढ्छ
• आत्म-सन्तुष्टि र आत्म-नियन्त्रण आवश्यक छ

७. सकारात्मक भनाइ प्रयोग गर्नुहोस् ।

प्रत्येक दिन आफूलाई याद गराउनुहोस्

• “म पैसा सँग सही व्यवहार गर्न सक्छु।”
• “म आर्थिक रूपमा सशक्त बन्ने मार्गमा छु।”
• “म मेरो भविष्यका लागि सोच्दैछु।”

यो सोचले आत्मबल र आत्मविश्वास बढाउँछ।

निष्कर्ष 

सकारात्मक आर्थिक सोच भनेको केवल पैसा कमाउने कुरा होइन, त्यो सोच हो जुन तपाईंलाई जिम्मेवार, अनुशासित र भविष्यप्रतिको आशावादी बनाउँछ। सोच परिवर्तन भएपछि व्यवहार परिवर्तन हुन्छ, अनि तपाईंको सम्पूर्ण आर्थिक स्थिति सुधारिन्छ ।

“सोचअनुसारको आर्थिक मनोवृत्ति” भन्ने कुरा हामीले कसरी पैसा प्रयोग गर्छौं भन्ने कुरा हाम्रो सोच र मनोविज्ञानले निर्धारण गर्छ। यदि सोच सकारात्मक, योजनाबद्ध, र भविष्यदृष्टि भएको छ भने आर्थिक जीवन पनि व्यवस्थित हुन्छ । त्यसैले सोच सुधार्दै जानु आर्थिक सफलताको लागि अत्यन्त जरुरी छ ।

“जसले आफ्नो सोच परिवर्तन गर्छ, उसले आफ्नो संसार परिवर्तन गर्छ ।”

-प्रभु बैंक भिमाद शाखाका ब्रान्च मेनेजर धुर्ब भुसालको लेख ।