यस रणनीतिक सोचलाई भारतले “Shared Growth, Shared Future” अर्थात् “साझा समृद्धि र साझा भविष्य” को दृष्टिकोणमार्फत अघि बढाइरहेको छ ।
चीनको आक्रामक ‘ऋणजाल कूटनीति’ (Debt Trap Diplomacy) को विकल्पस्वरूप भारतले आफ्नो छिमेकी कूटनीतिलाई भरोसा, सम्मान र समान साझेदारीमा आधारित बनाएको छ।
नेपाल–भारत ऊर्जा सहयोगको दोस्रो अध्याय
नेपालमा दक्षिण एशिया क्षेत्रकै पहिलो पेट्रोलियम पाइपलाइन परियोजना सफलतापूर्वक सञ्चालनमा आएपछि, भारतले यसको दोस्रो चरणको निर्माण पनि अघि बढाएको छ — जसले नेपाल–भारत ऊर्जा साझेदारीलाई दीर्घकालीन बनाउने संकेत दिएको छ।
Indian Economic Observer का अनुसार, बारा–परसा–अमलेखगञ्जसम्म पाइपलाइन विस्तारले भौतिक पूर्वाधार, ऊर्जा आत्मनिर्भरता र व्यापारिक सहजता तीनवटै क्षेत्रमा योगदान दिनेछ । नेपालका ऊर्जा अधिकारीहरू भन्छन्, “भारतको सहयोगले हाम्रो ऊर्जा सुरक्षामा स्थायित्व ल्याउने विश्वास बढेको छ।”
चीनका ढिलो र अपारदर्शी परियोजनाको तुलनामा, भारतले समय, पारदर्शिता र स्थानीय समावेशीकरणमा अग्रता देखाएको छ।
बंगलादेशसँग स्थायीत्वको साझेदारी
भारत–बंगलादेश सम्बन्ध अहिले क्षेत्रीय स्थायित्व र आर्थिक संयोजनको आधार बनेको छ । Asian News Post का अनुसार, भारतले ढाकासँग आईटी पार्क, जल व्यवस्थापन, रेलवे, महिला उद्यमशिलता, र सीमा व्यापारमा बहुआयामिक परियोजना सञ्चालन गरिरहेको छ।
कोलकाता–ढाका बस सेवा पुनःसञ्चालन, सीमामा डिजिटल भन्सार प्रणाली, र विद्युत सञ्जाल विस्तारले उप–क्षेत्रीय एकीकरणको नयाँ ढोका खोलिदिएको छ । भारतले बंगलादेशसँग सुरक्षा संवाद, आतङ्क निरोध, र साइबर सहकार्यमा पनि रणनीतिक भागीदारी विस्तार गरिसकेको छ।
श्रीलंका र माल्दिभ्ससँगको पुनर्संयोजन
श्रीलंकाको आर्थिक संकटमा भारतले $3.8 अर्ब डलर बराबरको वित्तीय र मानवीय सहयोग दिएको थियो । माल्दिभ्समा आपतकालीन खाद्य आपूर्ति, स्वास्थ्य पूर्वाधार, र डिजिटल पर्यटन प्रवर्द्धनका माध्यमबाट स्थायीत्व र विश्वास पुनःस्थापना गरिएको छ ।
विश्लेषकहरू भन्छन्, “भारतले Yellow Sea–style दबाब होइन, सहयोगमा आधारित रणनीति अपनाउँदै छ।” त्यसैले यी साना छिमेकी मुलुकहरू चीनको तुलनामा भारतप्रति झन नजिकिँदै गएका छन्।
वैकल्पिक विकास मोडेलको प्रस्तुति
भारतले आफ्ना विकास परियोजनामा पारदर्शिता, सहअस्तित्व र दीर्घकालीन स्थायीत्वलाई केन्द्रमा राखेको छ । European Times मा प्रकाशित एक समीक्षाअनुसार, “भारतले BRI जस्तो ऋण–केन्द्रित मोडेलको सट्टा मानवीय तथा आर्थिक साझेदारीमा जोड दिएको छ।”
Nepal, Bhutan, Maldives र African Union सँग भएका सहकार्यहरूमा डिजिटल साक्षरता, स्वास्थ्य पहुँच, महिला नेतृत्व विकास, र जलवायु अनुकूलन जस्ता क्षेत्रमा रणनीतिक प्रगति भइरहेको छ।
यी परियोजनाहरू भूराजनीतिक सन्तुलन मात्र होइन, विकासको वैकल्पिक मानक निर्माणका रूपमा हेरिएका छन्।
फिलिपिन्स–भारत सामरिक सञ्जाल
चीनको Yellow Sea रणनीति र South China Sea मा सैन्य विस्तारको जवाफमा भारतले फिलिपिन्ससँग रणनीतिक सहकार्य बढाएको छ। फिलिपिन्सले भारतसँग ब्राह्मोस सुपरसोनिक मिसाइल प्रणाली खरिदको सम्झौता गरेको छ, जुन क्षेत्रीय सन्तुलन कायम गर्ने कूटनीतिक सन्देश हो।
राष्ट्रपति मार्कोसको भारत भ्रमण (अगस्ट ४–८) ले फिलिपिन्सलाई भारतको पूर्वी कूटनीतिक वक्रमा प्रमुख साझेदारको रूपमा उभ्याएको छ।
समग्र रूपमै बनिरहेको नयाँ क्षेत्रीय विश्वास
भारतको Neighbourhood First नीति केवल चिनियाँ रणनीतिलाई टक्कर दिने होड होइन । यो नयाँ क्षेत्रीय विश्वास निर्माण गर्ने प्रयास हो, जहाँ विकासलाई भय वा ऋणमार्फत होइन, सहकार्य र सम्मानमार्फत विस्तार गरिन्छ ।
नेपाल, बंगलादेश, श्रीलंका, माल्दिभ्स -सबैले भारतसँगको सहयोगलाई अब रणनीतिक–सांस्कृतिक निरन्तरताको आधार मान्न थालेका छन्।
