काठमाडौँ । भारतका ग्लोबल क्यापेबिलिटी सेन्टर (जीसीसी), जसलाई ग्लोबल इन-हाउस सेन्टर (जीआईसी) पनि भनिन्छ । भारतको प्रविधि उद्योगको महत्वपूर्ण आधारस्तम्भका रूपमा उदाएका छन् । बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूले आफ्ना वैश्विक सञ्चालनका लागि सेवा, समाधान र नवीनता प्रदान गर्न स्थापना गरेका यी केन्द्रहरूले सुरुवाती दिनका लागत-कटौती गर्ने पछाडि कार्यलयबाट रणनीतिक मूल्य सिर्जनाका केन्द्रमा रूपान्तरण गरेका छन् । हाल भारतमा १५०० भन्दा बढी जीसीसी छन् । जसमा १५ लाखभन्दा बढी मानिस कार्यरत छन् । यी केन्द्रहरूले भारतलाई विश्वव्यापी प्रविधि केन्द्रका रूपमा स्थापित गर्न महत्वपूर्ण योगदान दिएका छन् ।
जीसीसीहरूको विकासको यात्रा १९९० को दशकमा भारतीय अर्थतन्त्रको उदारीकरण र आइटी आउटसोर्सिङ बूमसँगै सुरु भएको थियो । अंग्रेजी भाषामा दक्ष श्रमशक्ति, कम लागतमा गुणस्तरीय सेवा, र छिटो सुधार हुँदै गएको पूर्वाधारले भारतलाई बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूका लागि प्रमुख गन्तव्य बनायो । सुरुमा यी केन्द्रहरूले वित्त, मानव संसाधन, र आइटी समर्थन जस्ता पछाडि कार्यलय सञ्चालनलाई व्यवस्थापन गर्थे । तर, समयसँगै यी केन्द्रहरूले अनुसन्धान तथा विकास (आर एन्ड डी), डेटा विश्लेषण, साइबर सुरक्षा, र डिजिटल रूपान्तरण जस्ता जटिल र मूल्य-चालित भूमिकाहरू सम्हाल्न थाले ।
भारतमा जीसीसीहरूको वृद्धिमा उच्च दक्षता भएको श्रमशक्तिले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । प्रत्येक वर्ष झन्डै १५ लाख इन्जिनियरिङ स्नातक उत्पादन हुने भारतको एसटीईएम शिक्षामा जोडले जीसीसीहरूलाई आवश्यक जनशक्ति प्रदान गरिरहेको छ । यसैगरी, लागत–प्रभावशीलता अझै भारतका जीसीसीहरूका लागि ठूलो फाइदा हो। उच्च गुणस्तरीय आउटपुटका साथ कम लागतले भारतलाई बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूका लागि प्रमुख गन्तव्य बनाएको छ ।
भारतको स्टार्टअप पारिस्थितिकी तन्त्र र ‘स्टार्टअप इन्डिया’, ‘डिजिटल इन्डिया’ जस्ता सरकारी पहलहरूले नवीनताको संस्कृति स्थापना गरेका छन् । यी पहलहरूले जीसीसीलाई स्थानीय स्टार्टअपहरूसँग सहकार्य गरी समाधान विकास गर्न सक्षम बनाएका छन्। बैंगलोर, हैदराबाद, र पुणे जस्ता सहरहरूले यस किसिमको सहकार्यका लागि हबको रूपमा विकास गरिरहेका छन् । विश्वस्तरीय आइटी पार्क, उच्च गतिको इन्टरनेट, र ५जी प्रविधिले जीसीसी सञ्चालनलाई अझ सहज बनाएको छ ।
यसका साथै, भारतको जीसीसीहरूले कोभिड-१९ महामारीको समयमा उच्च अनुकूलनशीलता प्रदर्शन गरेका थिए । जस्तै, ती केन्द्रहरूले चाँडै नै टेलिकम्युटिङ मोडेलमा परिवर्तन गरेर आफ्नो निरन्तरता सुनिश्चित गरेका थिए । यसले जीसीसीहरूलाई बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूसँगको साझेदारीलाई अझ बलियो बनाउन मद्दत पुर्यायो ।
जीसीसीहरूले डिजिटल रूपान्तरण, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, इन्टरनेट अफ थिङ्स, र मेशिन लर्निङ जस्ता अत्याधुनिक प्रविधिहरूमा काम गरेर बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूको मुख्य स्तम्भका रूपमा काम गरिरहेका छन् । यसले स्वास्थ्य सेवा, वित्त, मोटर, र खुद्रा उद्योगहरूमा नवीनतालाई अघि बढाएको छ। यस्तै, यी केन्द्रहरूले हरित डेटा केन्द्र र दिगो आपूर्ति श्रृंखलामा काम गरेर पर्यावरणीय, सामाजिक, र शासन (ईएसजी) लक्ष्यहरूलाई सम्बोधन गरिरहेका छन् ।
भारतका जीसीसीहरूले आजको दिनमा केवल समर्थन केन्द्रको रूपमा मात्र नभई वैश्विक प्रविधि परिदृश्यमा महत्त्वपूर्ण रणनीतिक साझेदारको रूपमा भूमिका खेलिरहेका छन् । यी केन्द्रहरूको वृद्धि भारतको प्रविधि र जनशक्तिको बलमाथि मात्र होइन, बदलिंदो वैश्विक गतिशीलतालाई अनुकूलन गर्न सक्ने क्षमताको प्रमाण हो । यसले भारतलाई एक वैश्विक प्रविधि महाशक्तिका रूपमा स्थापित गर्न ठूलो मद्दत गरेको छ ।
