काठमाडौँ । विश्वभर फैलिएको कोभिड-१९ महामारीकाबीच पछिल्ल समय विश्वका सञ्चारमाध्यमहरुको ध्यानाकर्षण एक तस्बिर सार्वजनिक भएको छ । जसमा चिनियाँ नौसेनाको ०७५ जहाजमा आगो लागेको देखिन्छ भने सांघाइ डकयार्डमा रहेको उक्त जहाजबाट कालो धुवाँ निस्किरहेको देखिन्छ । यो तस्बिर चिनियाँ जहाज निमार्ण कम्पनीले बिक्री गर्ने जहाजहरुमा आउने समस्याको यो एक प्रतिकात्मक तस्बिर हो ।
११ अप्रिल २०२० को बिहान, चिनियाँ नौसेनाको एलएचडी जहाजमा आगलागी भएको हो । यद्यपि आगो निभाइएको शिपयार्ड अधिकारीहरूले क्षतिको विवरण सार्वजनिक गरेका छैनन् । क्षतिग्रस्त जहाजलाई र यसको सुपरस्स्ट्रक्चरमा कालो धुँवाका संकेतहरु लुकाउनको लागि १० दिनसम्म व्यापक प्रयास गरियो र २२ अप्रिल २०२० मा पीएलए नेभीको दोस्रो प्रकार ०७५ को उद्घाटन गरियो ।
आगलागी भएको निस्किएको धुवाँका संकेतहरु देखिएका छन् भने जहाजको अफ्ट सेक्सन, उपकरण र विद्युतीय केबलहरु जलेर मर्मत र प्रतिस्थापन गरिने भएका छन् । जहाजको आगो निभे पनि यससम्बन्धी मुद्दाहरुमो विवाद सल्कियो । चिनियाँ शिपयार्डहरूमा सामग्रीको गुणस्तर र कारीगरी र उद्योग सुरक्षा मापदण्ड र अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डको पालानाका विषयमा विभिन्न आशंकाहर उत्पन्न भएका छन् ।
चिनियाँ जहाज निर्माण उद्योग
सन् १९९० को दशकदेखि विस्तारै सुरुवात भएको चिनियाँ जहाज निमार्ण उद्योग आजका दिनमा पहिलो नम्बरमा आएको छ ।
चीनले पानी जहाज निर्माणमा विश्वव्यापी बजारमा प्रभुत्व जमाइरहेको छ भने विज्ञहरुले विश्वव्यापी बजारलाई उदांगो पार्ने गतिको गति भएको बताएका छन् । जुन चिनियाँ यार्डले दुबै युद्धपोत र व्यापारीहरूलाई अगाडि बढाउन हासिल गरेको छ।
वर्षौंको जहाज निमार्णको क्रममा विश्वव्यापी विज्ञहरूले चिनियाँ जहाज निमार्ण प्रक्रियासम्बन्धी केही प्रश्नहरु पनि उठाएका छन् । यद्यपि चिनियाँहरूले उनीहरूको जहाजमा खराब सामग्री र कारीगरीको आरोपको कडा आलोचना गरे र चीन वर्गीकरण समाजको अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डलाई पालना गरेको दाबी गर्दै आएका थिए ।
फलस्वरूप, विभिन्न एजेन्सीहरूले विशेषरुपमा स्वदेशी निर्मित पीएलए नौसेना जहाजहरूको निर्माणको गुणवत्ता र लडाइँ दक्षताको विश्लेषण गर्न विभिन्न एजेन्सीहरू आएका छन् ।
यद्यपि चीनमा सरकारी-सेना-उद्योग जटिल कार्यहरू अपारदर्शी ढंगले गर्दा सही आँकलन गर्न आवश्यक भएको बताइएको छ । यससम्बन्धी यथेष्ट डाटाको अभावमा वैकल्पिक मूल्यांकनअन्तर्गत चिनियाँ शिपयार्डहरूले उनीहरूका अन्तर्राष्ट्रिय ग्राहकहरूको लागि निर्माण गरेको युद्धपोतहरूको जाँच गरिरहेका छन् ।
चीनको सैन्य सामग्री बिक्री
स्टकहोल्म अन्तर्राष्ट्रिय शान्ति अनुसन्धान संस्थान (एसआईपीआरआई) का अनुसार चिनियाँ हतियारको बिक्री २००८ मा ६४५ मिलियन अमेरिकी डलरबाट बढेर २०१८ मा १.०४ बिलियन अमेरिकी डलर पुगेको छ । यस निर्यातको ठूलो हिस्सा करिव ७५ प्रतिशत एसियाली मुलुकहरूमा भइरहेको छ । जबकि अफ्रिकामा लगभग २० प्रतिशत बिक्री हुन्छ ।
पाकिस्तानको वार्षिक आयाता ६,४२६ मिलियन अमेरिकी डलरको ५० प्रतिशत हतियारहरु खरिद गर्ने गरेको छ । बंगलादेशले पनि सन् २००८ देखि २०१८ सम्म १९३० मिलियन अमेरिक डलर बराबरको सैन्य हतियार चीनबाट आयत गरेको छ । जुन भनेको बंगलादेशको रक्षा खर्चको ७१.८ प्रतिशत हो । त्यसकारण, चिनियाँ जहाज निर्माण उद्योगको निर्माण र व्यापारिक अभ्यासहरूको गुणस्तर राम्रोसँग बुझ्नका लागि उनीहरूको अधिग्रहणहरूको परीक्षण गर्न यो उपयोगी हुनेछ ।
पाकिस्तान
पाकिस्तानले हाल चीनबाट ८ युआन क्लास पनडुब्बीहरू चीनको ‘प्रोजेक्ट ह्यांगोर’ अन्तर्गत खरिद गरिरहेको छ । पहिलो चार पनडुब्बीहरू चीनमा सीएसओसीले निर्माण गर्ने छन । जबकि बाँकी पाकिस्तानमा के एस एन्डडब्ल्यूले तयार गर्ने छ ।
एमटीयू, जर्मनीले उत्पादन गरेको डिजल ईन्जिन १६भी३९६एसई८४ यस वर्गको पनडुब्बीको प्रपल्सनको लागि प्रयोग गरिन्छ । सन् २००२ मा, नोरिन्को, चीनले एमटीयूसँग सम्झौता गरेको थियो, जसमा उनीहरूलाई यी इन्जिनहरू (चिनियाँ मापदण्ड अनुसार) घरेलु उपयोगका लागि मात्र निर्माण गर्न अनुमति दिएको थियो । त्यसपछि नोरिन्कोले यी इञ्जिनहरूलाई पीएलए नेभीका पनडुब्बीहरूको लागि ‘इन्जिन १६५’ को रूपमा अनुमतिपत्र अन्तर्गत निर्माण गरेको छ ।
पाकिस्तान नौसेना (पीएन) सँगको सम्झौता बमोजिम, सीएसओसीले नोरिनकोले निर्माण गरेको आठौं सबमरीनमा ईन्जिनहरू स्थापना गरेको छ । यद्यपि जर्मनीले आपत्ति जनाएको छ । एमटीयूले सीएसओसी र नोरिन्कोलाई चेतावनी दिँदै तेस्रो पक्ष (पाकिस्तान) को लागी यी इन्जिनहरू निर्माण गर्ने वा स्थापना गर्ने अधिकार नभएको भन्दै सम्झौताको उल्लंघन भएको बताएको छ ।
श्रीलंका
जून २०१८ मा चीनले श्रीलंका नौसेना (एसएलएन) लाई एक पीएलए नेभी युद्धपोत उपहार दियो । २,३०० टन जियांगवेई प्रथम श्रेणीले डिमिम्सन गरिएको फ्रिगेटलाई यसको मुख्य हतियार – मिसाइल र सीआईडब्ल्यूएस प्रणालीहरू श्रीलंकालाई हस्तान्तरण गर्नु भन्दा पहिले खोसियो । जसले यसलाई एक अपतटीय पेट्रोलिंग पोत (ओपीवी) एसएलएनएस पराक्रमबाहाहुको रूपमा काम गर्यो ।
एसएलएनएस पराक्रमबाहु २५ जुन २०१९ मा आफ्नो पहिलो यात्रा सांघाइबाट सुरु गर्यो । तर कथित रूपमा ठूला परिचालन कमजोरीहरू थिए जसको कारणले पोर्टमा पोर्ट तान्न र पर्याप्त आपतकालीन मर्मत कार्यको आवश्यक पर्यो ।
बंगलादेश
पछिल्लो दशकमा, प्रतिस्पर्धी मूल्य र उदार ऋण निर्धारण द्वारा समर्थित, चीन बंगलादेशको प्रमुख नौसेना अधिग्रहणको मुख्य आधार भएको छ । यी छुट खरिदहरुमा दुई प्रकारका ०३५जी मिंग क्लास पनडुब्बीहरु (बीएनएस नोबोज्राट्रा र बीएनएस जोयात्र्रा को रूपमा प्रतिबद्ध) समावेश छ । जुन केवल १०० मिलियन अमेरिकी डलरको एक टुक्रामा प्रस्ताव गरिएको थियो ।
अप्रिल २००९ मा, पीएलए नेभी मिंग क्लास पनडुब्बी ३६१ ले पहेलो समुद्रमा मेकानिकल विफलता भोग्नु पर्यो र यसले गर्दा सबै चालक दलका सदस्यहरू मारिएका थिए ।
बंगलादेश नौसेना (बीएन) ले चीनबाट २० भन्दा बढी लडाकू विमानहरु खरिद गरिएको छ । सीएसओसी र पीटीआई मार्फत जी२जी आधारमा प्राप्त बीएनले यसमा जहाजमा रहेका धेरै खोटहरूको रिपोर्ट गरेको छ र यी लामो समयदेखि विचाराधीन गल्तीहरूलाई न्यूनीकरण गर्न छलफल भइरहेको छ ।
चिनियाँहरूले निर्माण गरेका जहाजहरूको विभिन्न वर्गमा ठूला त्रुटिहरु अन्तर्गतको पानीको बंगाल र प्रोपेलरको तीव्र क्षति, वेल्डिंग दोष, मुख्य इन्जिनहरूको अत्यधिक कम्पन आदि समावेश छ । जहाजहरूको अपरेटिङ गतिले केही थोरै भित्र पाँच गाँठसम्मको कटौती पनि देखाएको छ ।
कोभिड -१९ महामारी
चिनियाँ उद्योग तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालयका अनुसार पहिलो त्रैमासिकको अन्त्यमा चीनको शिपयार्डमा ७९.५५ मिलियन डिडब्ल्यूटीको अर्डर थियो जुन वार्षिक आधारमा ६.६ प्रतिशतले कम हो ।
कोभिड-१९ पछि चिनियाँ शिपयार्डहरुमा चलिरहेको व्यापारसँग सम्झौता गरेका विभिन्न मुलुकहरुले आफ्नो चीन भ्रमण र व्यापार सम्झौता रद्द गरेका छन् । विभिन्न मुलुकहरुले चिनियाँ नागरिकहरुको प्रवेश प्रतिबन्धसमेत गरेका छन् ।
यसबाहेक, उत्पादन समयसीमा पनि चीनभर ढिलो भइसकेको छ । वुहानको वुचाङ शिपयार्डसँग सैन्य डिजाइन संस्थानको डाइरेक्ट नेभिक परियोजनाहरुलाई पनि प्रभावित गरेको छ ।
कार्यान्वयनमा रहेका प्रोजेक्टहरूको सम्बन्धमा मलेसिया र बंगलादेश नाभिहरूको मात्र निर्यात प्रोजेक्टमा ८०० मिलियन डलरको घाटा संकेत गरेको छ । थाइल्याण्डमा सैन्य बजेट कटौती कोभिड-१९ को कारणले चीनबाट २२ अर्ब डलरको युआन क्लास पनडुब्बीको दुई संशोधित निर्यात संस्करण खरिद गर्ने योजनामा रहेको छ । सीएसआईसी रिपोर्टले जापान र दक्षिण कोरियामा चीनले नयाँ अन्तर्राष्ट्रिय शिपिंग ठेक्का गुमाउने सम्भावनाको पूर्वानुमान गरेको छ । -पब्लिक न्युज एजेन्सी
